ՕՏԱՐԵՐԿՐՅԱ ՊԱՏՄԱԲԱՆ, ԱՐԵՎԵԼԱԳԵՏ, ՄԻՋԱԶԳԱՅՆԱԳԵՏ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱԳԵՏ ՄԱՍՆԱԳԵՏՆԵՐԸ ԴՈԿՏՈՐ ՆԻԿՈԼԱՅ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ԵՎ ՆՐԱ ԱՇԽԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

Նիկոլայ Հովհաննիսյանի գիտական, հասարակական և քաղաքական գործունեությունը, նրա աշխատությունները, որոնց թիվն անցնում է հինգ հարյուրից, և  որոնց մի պատկառելի մասը հրատարակվել է օտար լեզուներով աշխարհի տարբեր երկրներում, նրան բերեցին միջազգային մեծ ճանաչում: Նա փնտրված մասնագետ-գիտնական է, գիտական և հասարակական աշխարհում հայտնի գործիչ, որն արժանացել է արտասահմանյան ականավոր գիտնականների, գիտական կենտրոնների և կազմակերպությունների ամենաբարձր գնահատականներին: Ն. Հովհաննիսյանը տիպաբանորեն պատկանում է գիտնականների այն տեսակին, որոնք նոր ուղիներ են հարթում իրենց մասնագիտության բնագավառում:

***

Պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանն առաջիններից մեկն էր, որ ձեռնամուխ եղավ Արաբական Արևելքում ազգային-ազատագրական շարժումների օրինաչափությունների ուսումնասիրությանը, նրանց պատճառների ու նպատակների բացահայտմանը, որոնց նա նվիրել է յոթ հատոր, և նրա ներդրումն արժանացել է համընդհանուր ճանաչման:

1968 թ. Մոսկվայում ռուսերեն լեզվով լույս ընծայվեց Ն. Հովհաննիսյանի «Անկախ Սիրիական Հանրապետության կազմավորումը (1939-1945)» գիրքը, որի վերաբերյալ խորհրդային ամենահեղինակավոր գիտական հանդեսում տպագրվեց Է. Ռիսի գրախոսականը, որում նշվում էր. «Специального исследования посвященного истории ликвидации французского мандата , до настоящего времени в советской литературе не было. Работа Н. О. Оганесяна удачно восполнила этот пробел. Э Рысь», «Народы Азии и Африки». Москва, Nо 1):

Սո‎ֆիայի համալսարանի պրոֆեսոր Ն. Յոնկովը, տեղյակ պահելով Ն. Հովհաննիսյանին, որ «նրա աշխատությունն առաջացրել է բուլղարական արաբագետների և արևելագետների շատ մեծ հետաքրքրությունը», հայտնում է, որ «գիրքը ներառվել է նրանց աշխատանքային ծրագրերի մեջ, որից օգտվելու են մասնագետները և ապագա արաբագետները»:

Հայ գիտնականի աշխատությունը բարձր է արժեքավորել նաև գերմանական պատմաբան Յուրգեն Բրանդտը (Տես՝ Geschichte der Araber. Bd.3 Akademie-Verlag, Berlin, 1974) և այլք:

1974 թ. Բեյրությում արաբերեն լեզվով հրատարակվեց Ն. Հովհաննիսյանի «Ազգային-ազատագրական պայքարը Լիբանանում» աշխատությունը, որը 1967 թ. հայերեն լեզվով հրատարակված նրա աշխատության ամբողջական թարգմանությունն էր, առաջացնելով ողջ արաբական երկրների մասնագետների հետաքրքրությունը: Լիբանանյան ականավոր հասարակական և քաղաքական գործիչ Իբրահիմ Մուսատաֆան այդ գրքի համար գրված Առաջաբանում հետևյալ կարծիքն է արտահայտել. «Պատմության ուսումնասիրությունը չի նշանակում միայն անցյալի լուսաբանություն և դրա համար անհրաժեշտ գիտելիքներ: Ուսումնասիրությունն անհրաժեշտ է այսօրվա և ապագա պատմության համար: Հենց այդ դիրքերից է ներկայացրել իր «Ազգային ազատագրական պայքարը Լիբանանում» աշխատությունը խորհրդային հայ արևելագետ Նիկոլայ Հովհաննիսյանը, որը պատմության ու հասարակության գիտական վերափոխումների հիանալի գիտակ է: Պրոֆեսոր Հովհաննիսյանի գիրքը կարևոր է նաև մեկ այլ տեսակետից – նրա ուսումնասիրության կենտրոնում է գտնվում մեր փոքր հայրենիք Լիբանանի տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական զարգացման մի շատ կարևոր ժամանակաշրջանը՝ 1939-1958 թթ. շրջանը: Այս գիրքը, որը պարունակում է հարուստ տեղեկություն և իրադարձությունների խորը վերլուծություն, շատ կարևոր է յուրաքանչյուր մարտնչող առաջադիմական հեղափոխականի համար: Ելնելով վերոնշյալ նկատառումներից, այդ գիրքը տպագրության ներկայացվեց այս տարի՝ Լիբանանի կոմունիստական կուսակցության հիմնադրման հիսունամյա տարելիցին» (Ալ-նիդալ ալ-թահարուրի ալ-վաթանի ֆի-Լուբնան, Բեյրութ, 1974, արաբերեն):

Այդ, ինչպես նաև Իրաքի, Պաղեստինի, Եգիպտոսի, Հորդանանի և արաբական մի շարք այլ երկրներում անկախության շարժումներին նվիրված Ն. Հովհաննիսյանի ուսումնասիրությունները խթանեցին ազգային-ազատագրական շարժումների  ուսումնասիրությունը տարբեր երկրներում, մասնավորապես՝ արաբական երկրներում, որտեղ Ն. Հովհաննիսյանի հայեցակարգային դրույթների ազդեցությամբ հայտնվեցին մի շարք նոր ուսումնասիրություններ, ինչպես սիրիացի պատմաբան Մախլյուֆ Վաֆիկի, լիբանանցի պատմաբան Սալիհ Զահր ալ-Դինի, եգիպտացի  պատմաբան Ֆուադ Հասան Հաֆիզի և այլոց աշխատությունները:

***

Օտարերկրյա մասնագետները՝ խորհրդային և ռուսական, ամերիկյան, բրիտանական, գերմանական և արաբական պատմաբանները մեծ հետաքրքրություն են ցուցաբերել հայ գիտնականի միջազգային հարաբերություններին ու դիվանագիտությանը նվիրված ուսումնասիրություններին:

Դրանց շարքում հարկ է առաջին հերթին նշել արդի ամենախոշոր քաղաքագետներից և միջազգային հարաբերությունների ականավոր մասնագետներից մեկին, ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Ջիմի Կարտերի Ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական, այժմ՝ ԱՄՆ-ի Ռազմավարական և միջազգային ուսումնասիրությունների կենտրոնի պրոֆեսոր Զբիգնև Բժեժինսկուն, որի հետ հայ մասնագետն ունեցել է մի շարք հանդիպումներ, նամակագրություն և քննարկումներ տարբեր հարցերի շուրջը: Ն. Հովհաննիսյանն առաջինն էր, որ ձեռնամուխ եղավ անկախ Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության հայեցակարգի մշակմանը: Ստանալով Հովհաննիսյանից նրա «The Foreign Policy of Armenia, Yerevan, 1988» («Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը,  Երևան,  1998) աշխատությունը` Զբիգնև Բժեժինսկին 1999 թ. հոկտեմբերի  25-ին հեղինակին հասցեագրված նամակում գրում է. «Dear Professor Hovhannisyan: Thank you so much for the copy of your book. It deals with a subject regarding which I need much education. Judging from our conversations in Tbilisi, I am certain that I will benefit from doing it. With best wishes, Sincerely Zbigniew Brzezinski, 25. 10. 1999» («Հարգելի պրոֆեսոր Հովհաննիսյան: Շնորհակալություն ձեր գրքի օրինակի համար:  Դա վերաբերում է մի թեմայի, որի վերաբերյալ ես կարիք ունեմ շատ բան սովորելու: Դատելով Թբիլիսիում մեր ունեցած զրույցներից, ես վստահ եմ, որ դա օգտակար կլինի ինձ համար»):

Դոկտոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանը ելույթ է ունենում ԱՄՆ-ի Լոս-Անջելեսի հեռուստատեսությամբ, 2000 թ.

Պրոֆեսոր Զբիգնև Բժեժինսկին իրեն հատուկ շիտակությամբ և ուղղամտությամբ պատասխան նամակ է գրում Ն. Հովհաննիսյանին (20. IX. 2000 թ.), նաև վերջինիս «Անդրկովկասյան-Մերձավորարևելյան աշխարհաքաղաքական տարածաշրջանի ձևավորումը», Երևան, 2000 («Fօrmation of the Transcaucasian-Middle Eastern Geopolitical Region», Yerevan, 2000) աշխատությունն ստանալուց հետո, հստակորեն ձևակերպելով իր կարծիքը: Ահա այն. «Dear Professor Hovhannisyan: Thank you for sharing with me your interesting  thoughts on the security problematics of the Transcaucasian region. I was particularly interested in your notions regarding a possible «Pact of Stability» for the region, and it seems to me that using the southeastern European precedent is a very constructive thought. I also do feel that some gradual but cooperative involvement of NATO in helping to ensure -together with Russia and others-the stability and integrity of the region is a fruitful avenue  to explore. Wishing you well in your efforts, I remain Sincerely yours, Zbigniew Brzezinski, 20. IX. 2000» («Հարգելի Պրոֆեսոր Հովհաննիսյան: Շնորհակալություն Անդրկովկասյան տարածաշրջանի անվտանգության խնդրի մասին ձեր հետաքրքիր մտքերն ինձ հետ կիսելու համար: Ես մասնավորապես հետաքրքրված եմ հնարավոր տարածաշրջանային «Անվտանգության պակտի» վերաբերյալ ձեր նկատառումներով և ինձ թվում է արևելաեվրոպական նախադեպի օգտագործումը շատ կառուցողական միտք է: Ես միաժամանակ զգում եմ, որ ՆԱՏՕ-ի ինչ-որ աստիճանական, բայց համատեղ ներգրավումը՝ Ռուսաստանի և մյուսների հետ, տարածաշրջանի կայունությունն ու ինտեգրացումը երաշխավորելու արդյունավետ հետազոտական ուղի է»):

Հայաստանի արտաքին քաղաաքականությանը նվիրված հայ գիտնականի աշխատությանը ծանոթացել են նաև ԱՄՆ-ի պետական քարտուղար Ջեյմս Բեյկերը և Հյուստոնի Ռայս համալսարանի Ջեյմս Բեյկեր III անվան Հասարակական քաղաքականության ինստիտուտի տնօրեն, ականավոր դիվանագետ Էդվարդ Ջերեջյանը: Վերջինս գրքի հեղինակին ուղարկած իր նամակում (11 սեպտեմբերի, 1998 թ.) տեղեկացնում է. «Պարոն Բեյկերը և ես ստացել ենք ձեր նոր գիրքը՝ նվիրված «Հայաստանի արտաքին քաղաքականությանը» և մենք արդեն ծանոթանում ենք ձեր տեսակետների հետ», իր գոհունակությունը հայտնելով դրա վերաբերյալ:

Է. Ջերեջյանը Ն. Հովհաննիսյանին առաջարկել էր օգնության կարգով իր տեսակետները ներկայացնել Կասպից ծովի ավազանի ռազմավարական նշանակության մասին, որը հայ գիտնականը համաձայնվել էր կատարել, ժամանակին ներկայացնելով համապատասխան ուսումնասիրություն: Է. Ջերեջյանն նրան ուղարկված վերոնշյալ նամակում անդրադառնով  նաև այդ խնդրին և իր գլխավորած ինստիտուտի գոհունակությունը հայտնելով, գրում է. «I want to acknowledge your noteworthy support for our Caspian Sea Studies» («Ես ցանկանում եմ նշել Ձեր ուշադրության արժանի աջակցությունը մեր Կասպիական ծովի ուսումնասիրություններին»)` առաջարկելով նրան առաջիկայում ևս մասնակցել նման ծրագրերի մշակմանը:

Հայաստանի արտաքին քաղաքականությանը նվիրված Ն. Հովհաննիսյանի աշխատությունը  դրական մեծ արձագանք գտավ Հայաստանում և Հայ սփյուռքում: Ուշադրության է արժանի պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ս. Ստեփանյանի հոդվածը: Նա այդ  ուսումնասիրության ամենակարևոր արժանիքներից մեկը համարում է Հայաստանի արտաքին քաղաքականության դոկտրինայի վերլուծությունը. «Ն. Հովհաննիսյանի այս աշխատությունը լուրջ ներդրում է ՀՀ արտաքին քաղաքականության պատմագիտական և քաղաքագիտական վերլուծության և լուսաբանության գործում» («Հայաստանի Հանրապետություն», 4 նոյեմբերի, 1988 թ.): Ն. Հովհաննիսյանի վերոնշյալ աշխատությունը բազմակողմանի քննարկման է ենթարկված պատմական գիտությունների թեկնածու Հ. Չաքրյանի «Հերթական աշխատություն Նիկոլայ Հովհաննիսյանի հեղինակությամբ» խորագիրը կրող հոդվածում, որտեղ մատնանշված է, որ այդ գրքում քննարկվում են Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առանցքային հարցեր, առանց որոնց հնարավոր չէ որոշել Հայաստանի տեղն ու դերը Մերձավոր և Միջին Արևելքում, ընգծելով, որ «Նիկոլայ Հովհաննիսյանն իր ասպարեզում այն եզակի մասնագետներից է, որը հասել է միջազգային ճանաչման: Նրա աշխատությունը լուրջ ներդրում է ինչպես դիվանագիտության, այնպես էլ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության խնդիրների լուսաբանման բնագավառում: Գրախոսվող աշխատությունը գիտականի և քաղաքականի համադրման լուրջ փորձ է: Իսկ նման մոտեցումը ոչ միայն արժեքավորում, այլև գիտականի կողքին նաև քաղաքական նշանակություն է հաղորդում Ն. Հովհաննիսյանի աշխատությանը» (Տես՝ «Ազգ», 8 նոյեմբերի, 1998 թ.):

Հիշատակության է արժանի անգլերեն լեզվով լույս տեսնող «Նոյան Տապան» պարբերականում հրատարակված նյութը՝ «Նիկոլայ Հովհաննիսյանն առաջարկում է իր հանձնարարականները Հայաստանի արտաքին քաղաքականության վերաբերյալ» խորագրի ներքո: Նրանում ընգծված է, որ «The book once more testifies to the fact that in the Transcaucasian- Middle East geopolitical region Armenia became an important political factor». «Noyan Tapan», Yerevan, 22 0ctober, 1998 # 238» (Հեղինակը գտնում է, որ գիրքը մի անգամ ևս վկայում է, որ Անդրկովկասյան-Մերձավորարևելյան աշխարհաքաղաքական տարածաշրջանում Հայաստանը դարձել է կարևոր քաղաքական գործոն):

Խիստ արժեքավոր են պատերազմի, խաղաղության և զինաթափման հարցերով աշխարհի լավագույն մասնագետներից մեկի՝ Էդինբուրգի համալսարանի Անվտանգային ուսսումնասիրությունների ամբիոնի վարիչ, Բրիտանական ակադեմիայի անդամ, պրո‎ֆեսոր Ջոն Էրիկսոնի մոտեցումները Ն. Հովհաննիսյանի աշխատություններին և նրանց գիտական կարևորության վերաբերյալ: Նրա հրավերով, Ն. Հովհաննիսյանը դեռևս 1989 թ. զեկուցումով հանդես էր եկել նրա գլխավորած ամբիոնում:  Ջ. Էրիկսոնը, ստանալով Ն. Հովհաննիսյանի  աշխատությունները, 2000 թ. սեպտեմբերի 18-ին հետևյալ նամակն է գրում հեղինակին. «Dear Professor Hovhannisyan. I am deeply indebted to you for sending me «The Karabakh Problem. Factors. Criteria. Variants of Solutions» and «Formation of the TransCaucasian-Middle Eastern Geopolitical Region». These are very original, extremely important, and highly informative monographs which I have read with great profit and from which I have gained fresh insights into aspects of geopolotics upon which I needed further expert guidance such as yours. Such was my impression of the importance of your studies that I acquainted a senior collegue in London with your research and findings. In a very near future I hope to arrange a special discussion with my associates in the University of Edinburgh. May I once again thank you most sincerely for your kindness and consideration in forwarding your invaluable monographs and I look forward to exchange of views with you.Yours Sincerely John Erricson. Fellow, The British Academy» («Հարգելի Պրոֆեսոր Հովհաննիսյան. Ես խորապես երախտապարտ եմ ձեզ «Ղարաբաղի հիմնախնդիրը. Գործոններ. Չափանիշներ. Լուծման տարբերակներ» և «Անդրկովկասյան-Մերձավորարևելյան աշխարհաքաղաքական տարածաշրջանի ձևավորումը» գրքերն ինձ ուղարկելու համար: Դրանք շատ ինքնատիպ, արտակարգ կարևոր  և մեծ տեղեկատվություն պարունակող մենագրություններ են, որ ես կարդացի մեծ օգուտ քաղելով ինձ ամար և որոնցից ես ձեռք բերեցի աշխարհաքաղաքականության ասպեկտների մասին թարմ տեսակետներ, որոնց վերաբերյալ ես կարիք ունեի հետագա մասնագիտական այնպիսի ղեկավարության, ինչպիսին ձերն է: Այսպիսին է իմ տպավորությունը ձեր ուսումնասիրությունների կարևորության վերաբերյալ և ես իմ ավագ գործընկերոջը Լոնդոնում ծանոթացրեցի ձեր աշխատության և հայտնագործության հետ: Շատ մոտ ապագայում ես հույս ունեմ կազմակերպել հատուկ քննարկում Էդինբուրգի համալսարանում իմ գործընկերների հետ: Կրկին անգամ իմ անկեղծ շնորհակալությունները ձեզ, որ այնքան բարի գտնվեցիք ինձ ուղարկելու ձեր անգնահատելի մենագրությունները: Անկեղծորեն ձեր Ջոն Էրիկսոն. Բրիտանական ակադեմիայի անդամ, 18. IX. 2000»):

Մասնագիտական շրջանակներում արտակարգ հետաքրքրասիրություն առաջացրեց Ն. Հովհանիսյանի «Իմպերիալիստական տերությունների քաղաքականությունը Արաբական Արևելքում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին (1939-1945թթ)» («Политика  империалистических держав на Арабском Востоке в годы Второй мировой войны (1939-1945гг.)», Ереван, 1980) մենագրական ուսումնասիրությունը: Գիրքը հայտնվեց պատմաբանների, արևելագետների և դիվանագետների սևեռուն ուշադրության կենտրոնում, մեկը մյուսին էին հաջորդում մասնագետների գրախոսականները տարբեր երկրների գիտական հանդեսներում: Դա պատմագիտական գրականության մեջ և թեմատիկ առումով եզակի ուսումնասիրություն էր, որում բացահայտվել են մեծ տերություններից յուրաքանչյուրի քաղաքականությունը արաբական երկրների հանդեպ: Այդ բանը նրբորեն նկատել է Երուսաղեմի Հրեական համալսարանի պրոֆեսոր Ջեկոբ Լանդաուն Ն. Հովհաննիսյանի աշխատության վերաբերյալ իր գրախոսականում՝ նկատի ունենալով Եգիպտոսի, Իրաքի, Սիրիայի և Լիբանանի հանդեպ Գերմանիայի, Իտալիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը: Նա այդ աշխատության կարևոր արժանիքներից մեկը համարում է այն հանգամանքը, որ այն հիմնված է այդ երկրների պաշտոնական փաստաղթերի և նյութերի վրա: Այդ կապակցությամբ նա նշում է. «His facts are derived from numerous Western sourses, including memoirs and published official documents, as well as Arab ones». Jacob Landau, Religion and Revolution in the Middle East in Some Soviet Works, Middle Eastern Studies, London, 1983, No 3:

Մասնագետ պատմաբանները և դիվանագիտական պաշտոնյաները մեծապես տպավորվել են Ն. Հովհաննիսյանի նոր հայեցակարգային մոտեցումից Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի առաջացման պատճառների հարցում: Խոսքն այն մասին է, որ մինչև Ն. Հովհաննիսյանի վերոնշյալ աշխատության հրատարակումը, Արաբական Արևելքի դերը պատերազմի ծագման գործում կամ անտեսվում էր, կամ էլ թերագնահատվում և երկրորդական տեղ հատկացվում: Ն. Հովհաննիսյանը համաձայն չլինելով այդ տեսակետի հետ և հենվելով պաշտոնական փաստաթղթերի և նյութերի վերլուծության վրա, հանգում է այն եզրակացության, որ պատերազմի առաջացման հարցում կարևոր է եղել Արաբական Արևելքի դերն այն պայքարում, որ գնում էր մեծ տերությունների միջև այդ աշխարհամասում տիրապետող դիրքեր հաստատելու համար: Այդ նոր հայեցակարգը լայն պաշտպանություն գտավ արաբական և խորհրդային մասնագետների մոտ, ինչպես նաև արևմտյան որոշ պատմաբանների կողմից: Նման բազմաթիվ կարծիքներից բերենք իրաքցի պատմաբան Աբու Ղարիբի կարծիքը, որը տպագրվել է Բաղդադում լույս տեսնող ամսագրում: Հեղինակը բարձր գնահատական է տալիս հայ գիտնականի այդ աշխատությանը, որտեղ նրա կարծիքով  համոզիչ են բացահայտված այն հակասությունները, որոնք կային ինչպես թշնամի երկու  ռազմաքաղաքական խմբավորումների միջև, խորը կերպով լուսաբանված են արևմտյան տերությունների քաղաքական և ռազմավարական նպատակները Արաբական Արևելքում և այն կարևոր դերակատարումը, որ այդ տարածաշրջանն ունեցել է պատերազմի ծագման գործում: Այդ կապակցությամբ նա գրում է. «Պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանի մենագրության նշանակությունը չի սամանափակվում միայն աշխարհագրական այդ շրջանով: Այն օգնում է ավելի խորը և ամբողջական ըմբռնելու Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակաշրջանի համաշխարհային քաղաքականությունը»: «Ալ-Սակաֆա ալ-Ջադիդա, Բաղդադ, 1980, Նո1/124 (արաբերեն)»:

Իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատմության գերմանական մասնագետ Հորստ Գիրցի կարծիքով. «Ն. Հովհաննիսյանի հրապարակած գիրքը հանդիսանում է առանձնահատուկ ներդրում» («Militargeschichte», Berlin, 1983, No 2):

Հայ գիտնականի այդ եզակի մենագրությունը, որպես նոր խոսք պատերազմի պատճառների վերաբերյալ, շատ բարձր է գնահատվել նաև Չեխոսլովակիայում (Տես՝ «Ceshoslovensky casopis historichy», Praha, 1982, No. 4):

Դոկտոր Հովհաննիսյանի ինքնատիպ աշխատությանը և նրա արժանիքներին հանգամանորեն են անդրադարձել խորհրդային վաստակաշատ մասնագետները, այդ թվում միջազգային մեծ հեղինակություն վայելող մի շարք գիտական հանդեսներ: «Вопросы истории» ամսագրի «Պատմագիտությունը ԽՍՀՄ-ում» բաժնում ամսագիրը, ներկայացնելով հայ մասնագետի աշխատությունը, նշում է. «Н. О. Оганеян в исследовании «Политика империалистических держав на Арабском Востоке в годы  второй мириовой войны (1939-1945г.)», вскрывает военно-политические цели Англии, Франции, США, Германии и Италии на Арабском Востоке в годы втотрой мировой войны, освещает их политику в отношении Египта, Ирака, Сирии и Ливана, показывает межимпериалистические противоречия в отношении различных арабских сил к западным странам» («Вопросы истории», Москва, 1980, Nо 9):

«Новая и Новейшая история»  ամսագիրը, որի խմբագիրն էր ժամանակի խոշորագույն պատմաբաններից մեկը, ակադեմիկոս Լ. Նառոչնիցկին, հրապարակել էր Գ. Սեվոստյանովի «Խորհրդային պատմաբան-ամերիկանագետների հետազոտական աշխատանքների մի քանի արդյունքների մասին» հոդվածը, որում անդրադարձ կար նաև Ն. Հովհաննիսյանի նշված մենագրությանը: Հեղինակը, հենվելով հայ գիտնականի տեսակետների վրա, ընդգծում է. «Арена острого столкновения интересов империалистических государств-Арабский Восток. В недавно опубликованной книге Н. О. Оганесяна о политике в этом регионе империалистических держав: Англии, Франции, США, с одной стороны, и Германии и Италии – с другой, рассмотрена  острая военно-экономическая и политическая борьба между двумя группировками. США принимали в ней активное участие, преследуя цель усилить свое влияние в этом районе за счет ослабления англо-французских позиций» («Новая и Новейшая история», Москва 1981, Nо. 1): Ինչպես տեսնում ենք, բերված հատվածում հաստատվում է Արաբական Արևելքի համաշխարհային պատերազմի առաջացման գործոն լինելու Ն. Հովհաննիսյանի տեսակետը: Վերոնշյալ հեղինակավոր գիտական հանդեսը հայ արևելագետ-միջազգայնագետի ուսումնասիրությունն ընդգրկել է կարևոր արդյունքներ արձանագրած խորհրդային պատմաբանների գիտահետազոտական աշխատանքների ցանկում:

Ն. Հովհաննիսյանի այդ աշխատության վերաբերյալ իր ծանրակշիռ խոսքն է ասել ականավոր արաբագետ, ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի Կոմպլեքսային հետազոտությունների ինստիտուտի բաժնի վարիչ, դոկտոր Ե. Պիռլինը: Նա գտնում է, որ «В монографии Н. О. Оганесяна рассматривается существо империалистических акций на Ближнем Востоке во время второй мировой войны, проводится глубокий анализ их побудительных мотивов и последствий.  Монография Н. О. Оганесяна основана на источниках, подавляющее большинство которых впервые вводится  в научный оборот. Н. О. Оганесян подробно и аргументированно анализирует политику «держав оси», Германии и Итали, на Арабском Востке. Очень ценно, что Н. О. Оганесян, используя богатейшие зарубежные архивные публикации, находившиеся в его распоряжении, отнеся к ним весьма критически. Ознакомиться с этой работой Н. О. Оганесяна полезно не только специалистам-ближневосточникам, но и каждому кто интересуетя современной обстановкой в арабском мире» (Е. Пырлин, «Вторая мировая война и Ближний Восток», «Азия и Африка Сегодня», Москва, Nо. 6, 1981): Դոկտոր Ե. Պիռլինը, չբավարարվելով վերոնշյալ հոդվածով, նաև նամակ է գրում հեղինակին՝ ավելի հստակեցնելով իր տեսակետները. «Дорогой Николай. Я лично очень много приобрел от знакомства с вами. Спасибо за книгу, я ее пристально прочитал еще в Пицунде и должен поздравить уважаемого и любимого мною автора, дорогогого Николая Оганесовича, с большой и настоящей победой на научном фронте, с подлинным успехом. Книга отлична и по содержанию и по стилю и по уникальности тематики» («Հարգելի Նիկոլայ: Ես անձամբ շատ բան են ձեռք բերել ձեզ հետ ծանոթությունից: Շնորհակալություն գրքի համար, ես այն շատ ուշադիր եմ կարդացել և պետք է շնորհավորեմ իմ կողմից հարգված և սիրելի հեղինակին, թանկագին Նիկոլայ Հովհաննիսյանին, գիտական ճակատում մեծ և իսկական հաղթանակի, իսկական հաջողության համար: Գիրքը գերազանց է թե՛ բովանդակային, թե՛ ոճական և թե՛ թեմայի եզակիության առումով»):

Ն. Հովհաննիսյանի մենագրության մասին իր բարձր կարծիքն է արտահայտել նաև ռուսական հայտնի արևելագետ պատմաբան դոկտոր Վ. Գուսարովը: Նա ուշադրություն է հրավիրում հետևյալ հանգամանքի վրա. «Рецензируемое исследование посвящено анализу главных  направлений политики Англии, Франции, США, Германии и Италии в отношении арабских стран в период второй мировой войны. Работу отличает весьма четкое построение. Автор переходит от общих проблем к частным. Основная задача, которую поставил перед собой Н. О. Оганесян, – это выявление стратегических целей политики Англии, Франции, США, Германии и Италии на Арабском Востоке в ходе второй мировой войны, противоречий как между коалициями держав, так и внутри коалиций, а также путей разрешения этих противоречий. Этой главной цели подчинено проведенное автором исследование, базирующееся большей частью на анализе первоисточноков». «Народы Азии и Африки», Москва, 1981, Nо. 1 («Գրախոսվող ուսումնասիրությունը նվիրված է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում արաբական երկրների հանդեպ Անգլիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ-ի, Գերմանիայի և Իտալիայի քաղաքականության գլխավոր ուղղությունների վերլուծությանը: Աշխատությունն աչքի ընկնում հստակ կառուցվածքով: Ն. Հովհաննիսյանն իր առջև դրված հիմնական խնդիրը համարել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Արաբական Արևելքում Անգլիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ-ի, Գերմանիայի և Իտալիայի ռազմավարական նպատակների, տերությունների կոալիցաների միջև և կոալիցիաների ներսում հակասությունների, ինչպես նաև այդ հակասություններ լուծման ուղիների բացահայտումը»): Դժվար չէ կռահել, որ դոկտոր Վ. Գուսարովի այդ ամփոփիչ եզրակացությունը նույնպես գալիս է հաստատելու Ն. Հովհաննիսյանի հայեցակարգային դրույթը Արաբական Արևելքի, իսկ ավելի լայն առումով ամբողջ արաբական աշխարհի կարևորությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի  պատճառներից մեկը լինելու վերաբերյալ:

Մեծ հետաքրքրություն է դրսևորվել Ն. Հովհաննիսյանի տեսակետների նկատմամբ ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերությունների հարցում, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նաև Հայ Ատլանտյան ասոցիացիայի նախագահն է և մասնակցում է ՆԱՏՕ-ի զանազան քննարկումներին: Ռուսաստանի Դաշնության Պետական Դումայի պաշտոնաթերթ «Парламентская газета»-ն հատկապես ուշագրավ է համարում Ն. Հովհաննիսյանի տեսակետն առ այն, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է խորացնել իր հարաբերությունները ՆԱՏՕ-ի հետ և, ի տարբերություն Վրաստանի, ինչպես նաև Ադրբեջանի, «Հայաստանը ՆԱՏՕ-ն չի հակադրում Ռուսաստանին, այլ, ընդհակառակը, վարում է փոխլրացման քաղաքականություն և Հայաստանը կապող օղակ է ՆԱՏՕ-ի և ՌԴ -ի միջև», ավելացնելով՝ «Հայաստանի կողմից կիրառվող փոխլրացման քաղաքականությունը հարաբերությունների նոր տեսակ է, որն առաջին անգամ հաջողվեց կիրառել կյանքում և պրակտիկայում: Ե՛վ Ռուսաստանը, և՛ ՆԱՏՕ-ն հասկացողությամբ են մոտենում Երևանի կիրառվող քաղաքականությանը» («Парламентская газета», Москва, 23. XI. 2002):

***

Վաստակաշատ գիտնականի ուսումնասիրություններում առանձնահատուկ տեղ է գրավում արաբական երկրների տարբեր դարաշրջանների պատմության համակողմանի հետազոտությունը, որին նա նվիրել է աշխատությունների մի ամբողջ շարք: Դրանց մեջ իր կարևորությամբ և եզակիությամբ աչքի է ընկնում նրա «Արաբական երկրների պատմությունը (VIIդ-2005թ.)» քառհատորյակը, որը հայ գիտնականի արաբագիտական աշխատությունների թագն ու պսակն է հանդիսանում: Նրա լույս ընծայումը մեծ զարմանք առաջացրեց արաբական գիտական շրջանակներում, որոնք ընդունեցին, որ անգամ իրենք՝ արաբները, չունեն նման համապարփակ և ծանրակշիռ աշխատություն: Այդ փաստը հաստատվեց 2007 թ. դեկտեմբերին Կահիրեում գումարված միջազգային գիտաժողովում՝ կապված Կահիրեի համալսարանում «Հայագիտական ուումնասիրությունների կենտրոնի» բացման հետ, որին ներկա էին արաբական տարբեր երկրներից ժամանած մասնագետները, ինչպես նաև Եգիպտոսի Բարձրագույն կրթության նախարարի տեղակալը, Համալսարանի ռեկտորը, մամուլի ներկայացուցիչները և այլն: Գիտաժողովը վարող էր Համալսարանի պրոռեկտորը, որը շնորհավորելով հայ արաբագետին և բարձր գնահատելով նրա ուսումնասիրությունը, հայտարարեց. «Հայ գիտնականը մեզ բոլորիս դաս տվեց»: Հետագայում, անդրադառնալով այդ հարցին, Եգիպտոսի բարձրագույն կրթության նախարարի տեղակալ Ահմադ Խեյրին «Հորդորեց արաբներին սովորել հայկական բնավորությունից» (Տես՝ «The Egyptian Gazette», Cairo, May 1, 2008): Ն. Հովհաննիսյանի իր նախադեպը չունեցող այդ կոթողային ուսումնասիրության վերաբերյալ բազմաթիվ կածիքներից բերենք Ալեքսանդրիայի համալսարանի Դամանհուրի Նոր և նորագույն պատմության բաժնի ղեկավար, դոկտոր, պրոֆեսոր Ահմադ Ռիֆաթ ալ-Իմամի կարծիքը. «Ես բարձր եմ գնահատում արաբագիտության բնագավառում հայտնի պատմաբան Նիկոլայ Հովհաննիսյանի ծանրակշիռ  վաստակը: Ես շատ լավ գիտեմ դոկտոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանին նրա արժեքավոր և ինքնատիպ աշխատություններից, որոնք տարբեր երկրներում հրատարակվել են ոչ միայն հայերեն, այլև արաբերեն, անգլերեն, գերմաներեն և այլ լեզուներով: Ես նրան գիտեմ նաև անձնական շփումներից Եգիպտոսում, մանավանդ երբ Կահիրեի համալսարանում ընթանում էին «Հայագիտական ուսումնասիրությունների կենտրոնի» մեր համատեղ աշխատանքները: Նա հայտնի է աշխարհի արևելագետների և արաբագետների շրջանում իր ստեղծագործ գաղափարներով և հայեցակարգով, արաբական աշխարհի հանգուցային հարցերի նկատմամբ նոր մոտեցումներով: Ես՝ որպես արաբագետ, կարող եմ հավաստել, որ Ն. Հովհաննիսյանի աշխատությունները, որոնք Երևանից բացի հրատարակվել են նաև Մոսկվայում, Լիբանանում, Եգիպտոսում, Սիրիայում, Անգլիայում, Գերմանիայում, ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Իրաքում, Իտալիայում, Հունգարիայում և այլ երկրներում, նոր մակարդակի բարձրացրեցին արաբագիտությունը և խթանեցին արաբագիտական ուսումնասիրությունները աշխարհի տարբեր համալսարաններում և գիտական կենտրոններում: Այդ հրապարակումները, որ նոր խոսք են արաբագիտության մեջ, նրան բերել են միջազգային մեծ ճանաչում: Մենք կցանկանայինք առանձնացնել նրա «Արաբական երկրների պատմությունը (VIIդ.-2005թ.)» հիմնարար, բացառիկ կարևորութուն ունեցող և բովանդակությամբ եզակի ուսումնասիրությունը, որը տիտանական աշխատանքի արդյունք է: Ինձ մեծ բավականություն պատճառեց Ն. Հովհաննիսյանի այդ հիմնարար ուսումնասիրության համար Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի մրցանակ ստանալու լուրը» («Հայաստանի Հանրապետություն», Երևան, 2 հոկտեմբեր, 2010):

Այդ աշխատության բոլոր չորս հատորները թարգմանվել են արաբերեն և 2011թ լույս տեսել Հալեբում և տարածվել արաբական տարբեր երկրներում, ինչպես նաև եվրոպական և ամերիկյան մի շարք երկրներում:

Արաբական երկրների պատմության քառահատորյակը շատ բարձր գնահատվեց նաև Հայաստանում և Սփյուռքում: Հայաստանի մի շարք համալսարաններում այն որպես դասագիրք է օգտագործվում: Այդ աշխատությունն ականավոր արաբագետ, դոկտոր Ռ. Կարապետյանն իր հոդվածում բնութագրել է որպես «Արաբական երկրների պատմությանը նվիրված առաջին համապարփակ, կապիտալ աշխատություն», նրա հեղինակին համարելով «նոր գաղափարների գեներատոր»: Նա գտնում է, որ «այդ գրքի լույս ընծայումը դարձավ խոշոր իրադարձություն ոչ միայն հայ, այլև համաշխարհային արաբագիտության համար: Նա վերանայում է հնացած և պատմության քննությանը չդիմացած տարբեր հարցադրումներ և ասում իր հիմնավոր խոսքը» («Ազգ», 11. III. 2004):

Եգիպտոսում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան, դոկտոր Ռուբեն Կարապետյանը և դոկտոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանը հայ-եգիպտական գիտական համագործակցության հարցեր քննարկելիս: Կահիրե, 2007 թ.

Ականավոր արևելագետ-քրդագետ Ա. Փոլադյանը Ն. Հովհաննիսյանի նշված աշխատությունը բնութագրում է որպես կոթողային («Ականավոր գիտնականի կոթողային աշխատությունը», «Ազգ», 21. IX. 2007): Իսկ Միչիգան-Դիրբորն Համալսարանի Հայկական հետազոտությունների Կենտրոնի տնօրեն Դ. Փափազյանը տեղեկացնում է «Արաբական երկրների պատմության» հեղինակ Ն. Հովհաննիսյանին, որ նրա աշխատությունը մատչելի է լինելու ուսանողներին, դասախոսներին, գիտնականներին և ընդհանուր հանրությանը («In this way your contributions of great value to all, will be available to generations to come»: «Այս կերպ բոլորի համար ձեր մեծարժեք ներդրումը, մատչելի կլինի գալիք սերունդներին»):

Ն. Հովհաննիսյանի աշխատությունների և նրա կողմից արծարծված հարցերի, մանավանդ հայեցակարգային բնույթի ուսումնասիրությունների նկատմամբ ուշադիր է եղել Կարնեգիի մոսկովյան կենտրոնը: Դա ամերիկյան Կարնեգի Ֆոնդի մասնաճյուղն է (Carnegie Endowment for International Peace. Carnegie Moscow Center): Նրա ղեկավար Դ. Տրենինը, ստանալով Ն. Հովհաննիսյանի «Ռուսաստանը և Կովկասը. Հայացք Երևանից» հոդվածը, որը Անտալիայում նրա կարդացած զեկուցումն էր, գրում է նրան. «Հաճույքով եմ հիշում մեր հանդիպումը և զրույցները մարտին Թուրքիայում կայացած սեմինարի ժամանակ: Շնորհակալ եմ Ձեզ Ձեր ուղակած զեկուցման համար, որը ես խնդրել եմ բազմացնել Կարնեգիի մոսկովյան կենտրոնում աշխատող իմ գործընկերների համար: Այն թեման, որին նվիրված է Ձեր ուղարկած զեկուցումը, հավանաբար, ինձ շատ քիպ է հետաքրքրելու: 29 հունիսի 1996 թ.» («С удоволсьствием вспоминаю нашу встречу и беседы на мартовском семинаре в Турции. Благодарю Вас за присланный вами доклад, который я попоросил размножить для моих коллег, работающих в Московском Центре Карнеги. Тема, которой посвящен присланный Вами доклад, вероятно, будет интересовать меня очень плотно. 29 июня 1996 года»):

Ն. Հովհաննիսյանի «Ռուսաստանը և Կովկասը. Հայացք Երևանից» զեկուցումը բարձր է գնահատել Ռուսաստանի Դաշնության նախագահին կից Ստրատեգիական ուսումնասիրությունների Ռուսական ինստիտուտի տնօրեն Ե. Կոժոկինը, որը ստանալով ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրենի զեկուցման հրատարակված տարբերակը, գրել է նրան. «Անկեղծորեն շնորհակալ եմ Ձեզ՝ Ձեր ելույթի տեքստի համար, որի հրատարակումը կնպաստի Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև բաեկամական կապերի զարգացմանը: Հուսով եմ, որ չնայած ‎ֆինանսական դժվարություններին մենք Ձեզ հետ հնարավորություն կգտնենք մեր ինստիտուտների միջև հարաբերությունների զարգացման համար: 2.07.1996» (“Искренне благодарю Вас за текст Вашего выступления, публикация которого будет способствовать развитию дружественных связей между Арменией и Россией. Надеюсь, что несмотря на финансовые трудности мы найдем с вами воьможность длв развития отнощшений между нашими институтами. 2.07.1996”).

***

Հայ գիտնականի համար մշտապես առանցքային նշանակություն է ունեցել և ունի Հայոց ցեղասպանության և դրա հետ կապված ընդհանրապես ցեղասպանության` որպես մարդկության դեմ ուղղված ծայրագույն հանցանքի, ուսումնասիրությունը, որին նա նվիրել է մոտ մեկ հարյուր աշխատություն, այդ թվում մեկ տասնյակից ավել մենագրություններ: Դրանց շարքում իր կարևորությամբ և ինքնատիպությամբ վեր է խոյանում նրա «The Armenian Genocide. Armenocide – The most genocidal genocide. In ten languages of the world: English, German, Russian, French, Turkish, Japanese, Hungarian, Armenian, Arabic, Persian». Yerevan, 2009, 856 p.» («Հայոց ցեղասպանություն: Արմենոցիդ՝ ամենացեղասպան ցեղասպանություն: Աշխարհի տասը լեզուներով. անգլերեն, գերմաներեն, ռուսերեն, ֆրանսերեն, թուրքերեն, ճապոներեն, հունգարերեն, հայերեն, արաբերեն, պարսկերեն»: Երևան, 2009, 856 էջ), որը մասնագետները գտնում են իր նախադեպը չունեցող մոնումենտալ աշխատություն: Այն անմիջապես գրավեց տարբեր ազգերի գիտնականների ուշադրությունը և չուշացան նրանց արձագանքները: Աշխատությունը շատ բարձր է գնահատել Երուսաղեմի Հոլոկոստի և Ցեղասպանության ինստիտուտի գործադիր տնօրեն, Ցեղասպանագետների միջազգային ասոցիացիայի նախկին նախագահ, արդի խոշորագուն ցեղասպանագետներից մեկը, պրոֆեսոր Իսրայել Չարնին: Նա 2010թ. նոյեմբերի 30-ին հեղինակին հղած իր նամակում գրում է. «I thank you so deeply for your very important  and impressive book. Most of all I congratulate you and thank you for what seems like major original contribution to the historical memory of the Armenian Genocide. With warm regards Israel Charny» («Ես խորապես շնորհակալ եմ ձեր շատ կարևոր և տպավորիչ գրքի համար: Ամենից շատ շնորհավորում և շնորհակալ եմ ձեզ Հայոց ցեղասպանության պատմական հիշողության մեջ ձեր մեծ ինքնատիպ ներդրման համար: Ջերմ հարգանքներով՝ Իսրայել Չարնի»):

Դոկտոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանը Ցեղասպանագետների միջազգային ասոցիացիայի նախագահ, ականավոր ցեղասպանագետ, Երուսաղեմի Հոլոքոստի թանգարանի տնօրեն, պրոֆեսոր Իսրայել Չարնիի հետ՝ Ցեղասպանագետների միջազգային ասոցիացիայի VI կոնգրեսում: Ֆլորիդա (ԱՄՆ), 2005 թ.

Ականավոր գիտնական, ‎ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր, պրո‎‎‎ֆեսոր, ԽՍՀՄ ԳԱ Պինդ մարմինների Ֆիզիկայի ինստիտուտի լաբորատորիայի վարիչ (Չեռնոգոլովկա, Մոսկվայի մարզ) Վ. Շեխտմանը, դատապարտելով թուրքական կառավարության Հայոց ցեղասպանության ժխտողական քաղաքականությունը, համարեց, որ «Работа профессора Н. Оганесяна сжатый кулак против Турции» («Պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանի աշխատությունը մի սեղմված բռունցք է ընդդեմ Թուրքիայի»)՝ նկատի ունենալով նրա բովանդակային և լեզվական յուրօրինակ կառուցվածքային բնույթը:

Իտալական ականավոր պատմաբան-քաղաքագետ, Վենետիկում հրատարակվող «Marco Polo Magazine» հանդեսի խմբագիր, պրո‎ֆեսոր Ներեո Լարոնին, ծանոթանալով Ն. Հովհաննիսյանի վերոնշյալ, ինչպես ինքն է նշում՝ «հետաքրքիր աշխատության հետ», դիմում է նրան նամակով (29.10.2002), որում ասված է. «I would ask you the authorization to publish on Marco Polo Magazine all or just part of the Forward. I’ll look forward to your reply. Sincerely, Nereo Լaroni» («Ես պետք է խնդրեմ ձեր թույլտվությունը Մարկո Պոլո Ամսագրում տպագրելու ամբողջ Առաջաբանը կամ նրա մի մասը: Ձեր պատասխանի սպասումով, անկեղծորեն Ներեո Լարոնի»): Հեղինակից դրական պատասխան ստանալով՝ Ներեո Լարոնին իր ամսագրում ամբողջությամբ տպագրում է նրա գրքի Առաջաբանը (Տես՝ «Marco Polo Magazine», Venice, No. 2, 2004):

Հարկ է նշել, որ կարծիքներ գրվել են ոչ միայն «Հայոց ցեղասպանություն. Արմենոցիդ-Ամենացեղասպան ցեղասպանություն» գրքի, այլև նրա կազմի մեջ մտնող առանձին հատվածների վերաբերյալ, մասնավորապես՝ թուրքերեն հատվածի, որը 2005 թ. Ստամբուլում առանձին գրքով թուրքերեն հրատարակել էր Ռեգիփ Զարաքոլուն՝ «Էրմենի սոյքիրիմ. Էրմենիքիրիմ» («Հայոց ցեղասպանություն. Արմենոցիդ») խորագրի ներքո: Դա համարվեց կարևոր իրադարձություն: Առաջինն այդ գրքին անդադարձավ «Ագոսի» խմբագիր, Թուրքիայի ամենաականավոր հասարակական գործիչներից մեկը՝ հայազգի անվախ Հրանտ Դինքը: Նա մի հիանալի և հավասարակշռված հոդված գրեց այդ գրքի վերաբերյալ և հրատարակեց՝ «Հօվաննիսյան՛ ին քիտաբի թուրքչե՛դե» վերնագրով հենց իր խմբագրած թերթում («Agos», 14 Ekim, 2005): Ցավոք սրտի, Հրանտ Դինքը դարձավ թուրքական ահաբեկչության զոհ:

Ն. Հովհաննիսյանի Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված աշխատությունը բարձր է գնահատել Անգլիայի Քեմբրիջի համալսարանի գրադարանի ամբողջ անձնակազմը, որի մասին նրան տեղյակ է պահել Համալսարանի գրադարանի ղեկավար Ջ. Ֆարրանտը՝ «It was much appreciated by the Library Syndicate  and the Library staff and I write on their behalf thanking you warmly» («Դա մեծապես արժեվորել են Գրադարանի սինդիկատը և Գրադարանի ողջ անձնակազմը, և ես գրում եմ նրանց անունից, ջերմորեն շնորհավորել ձեզ»): Իսկ ԱՄՆ-ի Հարվարդի համալսարանը, համապատասխան փորձաքննությունից հետո, հայ մասնագետի աշխատությունն ընդգրկել է իր հիմնական «Hollis Classic» ֆոնդում:

Բազմաթիվ հոդվածներ գրվեցին նաև Հայաստանում և սփյուռքում, որոնց հեղինակները՝ Ա. Փափազյանը, Ա. Հովհաննիսյանը, Հ. Չաքրյանը, Ս. Ստեփանյանը, Ա. Սամվելյանը և այլք, մանրակրկիտ քննության են ենթարկել աշխատության բոլոր հիմնադրույթները, դիտարկելով այն որպես մի աննախադեպ և եզակի երևույթ: Նրանք հույս էին հայտնում, որ Ն. Հովհաննիսյանի աշխատությունը ճանապարհ կհարթի այլ հեղինակների համանման աշխատությունների թուրքերեն հրատարակելու համար: Նրանց կանխատեսումն արդարացվեց:

Ն. Հովհաննիսյանն առաջինն էր, որ առանձին գրքով ներկայացրեց արաբական՝ ժողովրդի, մասնագետների և պաշտոնյաների մարդասիրական մոտեցումները և տեսակետները Հայոց ցեղասպանության հարցում, 2004 թ. գիտական հանրությանը ներկայացնելով իր «Հայոց ցեղասպանությունը արաբական պատմագիտության քննական լույսի ներքո» մենագրությունը, որը լայնորեն տարածվեց արաբական երկրներում, արժանանալով արաբների ամենաբարձր գնահատականներին: Հատկանշական է, որ այդ աշխատությունը թարգմանվեց անգլերեն և հրատարակվեց 2005 թ., իսկ 2011 թ.՝ արաբերեն թարգմանությամբ լույս տեսավ Կահիրեում: Այդ երևույթն ինքնին արաբների գնահատականի խոսուն վկայությունն է:

***

Դոկտոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանի գիտական նախասիրությունների տեսադաշտում եղել և շարունակում է մնալ էթնոքաղաքական բախումների՝ կոնֆլիկտների և, առաջին հերթին, Արցախի կամ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի ուսումնասիրությունը: Այդ հիմնախնդրին նա հատկացրել է տարբեր երկրներում հրատարակված հինգ մենագրություն՝ «Карабахский конфликт. Этапы. Подходы. Варианты решения, Ереван, 1997»; «Ethnopolitical Conflicts in the Transcaucasus: Тheir roots and solutions. University of Maryland, 1997, USA (Co-ahthor)»; «The Karabakh Problem. Factors.Criteria. Variants of Solution, Yerevan, 1999»;  «The Karabakh Problem. The Thorny Road To Freedom and Independence, Yerevan, 2004»; «IL Problema del Karabakh. IL faticoso percorso verso la liberta e L’independenza, Roma, 2011»: Այդ աշխատությունների վերաբերյալ իրենց կարծիքն են հայտնել տարբեր մասնագետներ, ընդունելով, որ իրենք նաև ազդվել են Ն. Հովհաննիսյանի այդ ուսումնասիրություններից, ինչպես գերմանական իրավագետ, Համբուրգի համալսարանի պրոֆեսոր Օտտո Լուխտերհանդտը, մի շարք արաբ հետազոտողներ և այլն:

Ն. Հովհաննիսյանն առաջ է քաշել այն տեսադրույթը, որ շնորհիվ ղարաբաղյան շարժման և նրա ազդեցությամբ նախկին Խորհրդային Միության անդրկովկասյան, միջինասիական և բալթյան շրջաններում, ինչպես նաև եվրոպական բալկանյան տարածաշրջանում անկախության համար սկսված շարժումները, ըստ էության ձևավորվել է մի նոր գիտական ուղղություն, որը նա անվանում է արցախագիտություն: Այդ տեսակետն ունի իր կողմնակիցները և համակրողները:

Այդ աշխատությունների վերաբերյալ օտարերկրյա ուսումնասիրողների արտահայտած տեսակետներից հիշատակության են արժանի իտալական մի շարք մասնագետների մոտեցումները: Ինչպես նշվեց, Արցախի հիմնախնդրին նվիրված հայ մասնագետի աշխատություններից մեկն անգլերենից թարգմանվել է իտալերեն և հրատարակվել Հռոմում: Գրքի շնորհահանդեսը կայացել է 2011 թ. մայիսի 25-ին Հռոմում՝ Իտալիայի Արտաքին գործերի նախարարության Միջազգային դիվանագիտական ակադեմիայում, որին մասնակցել են նաև օտարերկրյա դիվանագիտական ներկայացուցիչներ: Իտալական կողմի հրավերով մասնակցել և ներածական խոսքով հանդես է եկել հեղինակը, ինչպես նաև Իտալիայում Հայաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպան, դոկտոր Ռ. Կարապետյանը և Իտալիայի հայ համայնքի ներկայացուցիչները: Ելույթ են ունեցել Իտալիայի անվանի գիտնականներ, պրո‎‎‎ֆեսորներ Ա. Պոլիտին, Է. Ալիպոհանդին և Մ. Բայսը, որոնք շատ բարձր են գնահատել հայ գիտնականի աշխատությունը, որը, ինչպես նշել են նրանք, իտալերեն լեզվով տպագրված առաջին գիտական աշխատությունն է Իտալիայում՝ նվիրված Արցախի հիմնախնդրին, ընդգծելով, որ այն պարունակում է շատ հարուստ, միանգամայն ճշգրիտ և վստահելի  տեղեկություն, ինչը կնպաստի Իտալիայում գիտականորեն հիմնավորված կարծիք կազմելու հայերի մղած հերոսամարտի, այդ կնճռոտ խնդրի պատճառների, բնույթի, ընթացքի ու լուծման հեռանկարի մասին: Նրանք միաժամանակ դատապարտել են ադրբեջանցիների կողմից իրագործված հայկական ջարդերը Սումգայիթում, Կիրովաբադում և Բաքվում: Պրոֆեսոր Ա. Պոլիտին նշում է, որ միանգամայն համոզիչ են հայ գիտնականի հայեցակարգային եզրահանգումները՝ շեշտելով, որ հայ պատմաբանի աշխատությունը մեծ տպավորություն է թողնում և որ «ինքը լավատես է և գտնում է, որ արդի քաղաքական զարգացումներն ունեն այնպիսի միտումներ, որ Ղարաբաղի քաղաքական անկախության միջազգային ճանաչումը կասկած չի հարուցում»: Պրոֆեսոր Է. Ալիպոհանդին Ն. Հովհաննսիյանի աշխատության հրատարակությունը իտալերեն համարել է կարևոր իրադարձություն, որը նոր հորիզոններ է բացում այդ հիմնահարցի ներքին ծալքերը բացահայտելու և հիմնավոր եզրահանգումներ կատարելու համար: Պրոֆեսոր Բայսը ընդգծել է այն կարևոր հանգամանքը, որ քննարկվող գրքի հեղինակի օգտագործած սկզբնաղբյուրները վկայում են այն մասին, որ Արցախը պատմական Հայաստանի անբաժան մասն է և լուծման միակ օրինական ու տրամաբանական տարբերակը նրա միավորումն է Հայաստանի հետ, և անհնար է նրան պատկերացնել Ադրբեջանի կազմում: 

Հայ մասնագետի աշխատությանն անդրադարձել են իտալական տարբեր պարբերականներ, այդ թվում մի այնպիսի հեղինակավոր ամսագիր, ինչպես «Eurasia Rivista di Studi Geopolitici»-ն, որի 2011 թ. հոկտեմբեր 14-ի համարում տպագրվել է հայտնի լրագրող, քաղաքագետ Ջուլիանո Լոնգոյի հոդվածը՝ «Արցախյան հիմնախնդիը. Դեպի ազատությոն տանող դժվարին ուղին» խորագրի ներքո: Նա նշում է, որ հեղինակը՝ Ն.Հովհաննիսյանը, հիմնավոր և արդյունավետ կերպով ամփոփել է տարածաշրջանի բնակչության դեպի ինքնորոշում և ազատություն տանող երկարաձիգ և վշտալի ուղու պատմությունը: Լոնգոն ընթերցողի ուշադրությունը սևեռում է հայ մասնագետի աշխատության գլխավոր հանգուցային խնդիրների վրա: Նա ընդգծում է, որ «Գրքի շարադրանքը իր իսկ պարզության մեջ խորը բովանդակություն ունի: Յուրաքնչյուր գլուխ ինքնին Արցախի պատմության առանձնահատուկ փաստերի վերաբերյալ խորը ուսումնասիրություն է: Գիրքը հիմնավոր կերպով պատասխանում է ադրբեջանական կողմի բոլոր հավակնոտ պահանջներին»: Շարունակելով իր վերլուծությունը, իտալական քաղաքագետն շեշտում է, որ «Գրքի գլխավոր թեմաներից մեկը իրականում ոչ միայն Բաքվի կառավարության դժգոհությունների անհիմն լինելը բացահայտելն է, այլև Ադրբեջանի՝ իբրև պետության, գոյության պատմական հիմքերի կասկածի տակ դնելը»: Հոդվածագիրը նրբորեն նկատել է, որ «Պրոֆեսոր Հովհաննիսյանի վերլուծությունը սկսվում է պատմական, աշխարհագրական և ազգային-մշակութային հնագույն փաստերից, որպեսզի բացահայտի, որ Արցախը հայերինն է՝ որքան էլ դա լինի որևէ արտաքին դժգոհության պատճառ»: Այնուհետև նա ուշադրություն է դարձնում այն հանգամանքի վրա, որ հայ հեղինակը կոնֆլիկտից դուրս գալու բազմազան առաջարկություններ է անում և «եզրափակում մի վերջաբանով, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղի ներկայիս կարգավիճակն ընկալվում է որպես պետական մի միավոր, որը հռչակվել է անկախ, ինքնուրույն մի պետություն, որը դավանում է ժողովրդավարական արժեքներ»: Իտալական լրագրողն ուղղակի զարմացած է «պատմական փաստերի վերակառուցման աննախադեպ ճշգրտությամբ»՝ հայ գիտնականի ունակությամբ: Իտալացի հեղինակը, չթաքցնելով իր հիացմոնքը, գրում է, որ Ն. Հովհաննիսյանի «Ողջ աշխատությունը, չնայած արձակի չեզոք ոճին, վկայում է բանիմաց և արհեստավարժ պատմաբանի օբյեկտիվության և գիտական մտքի ուշադրության մասին: Պրո‎ֆեսոր Հովհաննիսյանը կենսունակություն է հաղորդում իր հայրենակիցների ազատության ձգտմանը, չանտեսելով գիտական վերլուծության մեթոդը, որն իր ուրույն տեղն է գտել վերոնշյալ աշխատության մեջ»:

***

Գիտական հանրությունը բարձր է գնահատել դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանի գիտական ներուժը, վերլուծական ունակությունը, ամփոփելու վարպետությունը և այն աչքի ընկնող դերը, որ նա դրսևորել է տարբեր գիտական կենտրոնների, պետական մարմինների և քաղաքական կազմակերպությունների հետ համագործակցության ընթացքում: Դա են վկայում մեծաքանակ փաստերը:

Դոկտոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանը Եգիպտոսի առաջին տիկին Սյուզան Մուբարաքի խորհրդական Թահա Խալիֆայի և Մատենադարանի տնօրեն, ակադեմիկոս Սեն Արևշատյանի հետ քննարկում է հայ-եգիպտական գիտամշակութային համագործակցության ապագա ծրագրերը: Ալեքսանդրիա, 2006 թ.

Դոկտոր Հովհաննիսյանի մասին ԱՄՆ-ի Պաշտպանական Տեղեկատվության Կենտրոնի փոխտնօրեն, կոնտր-ադմիրալ Քերոլը գրել է. «I have known Professor Nikolay Hovhannisyan  for 12 years. On two occasions during our association I had privilege of working with and hearing his insightful, constructive assessments of the U.S.-Soviet relationship in 1988 and of the Nagorno-Karabakh crisis in 1994. His detailed, balanced views and presentation of constructive solutions to contentious issues between the U.S.- U.S.S.R and between the U.S.-Russia were always imaginative, reasonable and feasable. He is a humane individual with the particularly strong understanding of political and social issues in the United States and can contribute experience and wisdom in the study of important issues concerning our two nations today. Eugene J. Caroll, Jr. Rear Admiral USN, Deputy Director Center for Defense Information. 16 February, 2000» («Ես գիտեմ պրոֆեսոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանին 12 տարի: Ես առանձնաշնորհություն եմ  ունեցել աշխատելու նրա  հետ, լսել նրա խորաթափանց, կառուցողական գնահատականները ԱՄՆ-ԽՍՀՄ հարաբերությունների վերաբերյալ 1988-ին և Լեռնային Ղարաբաղի ճգնաժամի վերաբերյալ՝ 1994-ին: Նրա հանգամանալից, հավասարակշռված տեսակետները և կառուցողական լուծումների առաջարկությունները ԱՄՆ-ի և -ԽՍՀՄ-ի և ԱՄՆ-ի- Ռուսաստանի միջև վիճելի հարցերի վերաբերյալ, միշտ եղել են տպավորիչ, տրամաբանական և օգտակար: Նա մարդկային անհատականություն է, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգների քաղաքական և սոցիալական խնդիրների ուժեղ իմացոությամբ և կարող է ներդնել փորձառություն ու  իմաստություն մեր երկու ազգերին վերաբերող կարևոր խնդիրների ուսումնասիրության  բնագավառում: Եվգենի Քերոլ, Կոնտր-ադմիրալ, ԱՄՆ-ի Պաշտպանական տեղեկատվական Կենտրոնի փոխտնօրեն, 16  փետրվարի 2000թ.»):

Նման բարձր գնահատականի է արժանացրել հայ գիտնականին նաև ԱՄՆ-ի Մերիլենդի և Նյու Մեքսիկո համալսարանների պրոֆեսոր Բարի Սանդերսը, որոնք 1995 թվականից միասին աշխատել են ԱՄՆ-ի Մերիլենդի համալսարանում: Նշելով Ն. Հովհաննիսյանի «ակադեմիական և քաղաքական մեծ փորձառությունը», Բ. Սանդերսը գրում է. «His information and understanding of the relationships between Russia, their new foreign neigbors, the Middle East and the United States will be a most valuable resource to our nation. During his stay at the University of Maryland, Dr Hovhannisya was no stranger to Washington. He spoke with authority on issues surrounding peace efforts among the newly independent states of the former USSR and was called on to represent his views in several official policy circles. He is an extraordinary individual with knowledge that is important in the formation of our foreign policy regarding the tenuous relationships in the former Soviet Union. His knowledge can only enhance the information we have to make wise, balanced decisions regarding our policy toward the Middle East and the Caucasus» («Ն. Հովհաննիսյանի ինֆորմացիան և Ռուսաստանի, նոր արտաքին հարևանների, Մերձավոր Արևելքի և ԱՄՆ-ի միջև հարբաերություների նրա  իմացությունը կարող է ամենաարժեքավոր ռեսուրսը լինել մեր ազգի համար: Մերիլենդի համալսարանում գտնվելու ընթացքում, դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանն օտար չէր Վաշինգտոնի համար: Նա իշխանությունների հետ խոսում էր նախկին ԽՍՀՄ-ի նորանկախ պետությունների խաղաղասիրական ջանքերի մասին և պաշտոնական քաղաքական մի քանի շրջանակներ նրան հրավիրում էին ներկայացնել իր տեսակետները: Նա բացառիկ անհատականություն է՝այնպիսի գիտելիքներով, ինչը կարևոր է նախկին Խորհրդային Միության հետ մեր շատ նուրբ հարաբերությունների վերաբերյալ մեր արտաքին քաղաքականությունը ձևավորելու համար: Նրա գիտելիքները կարող են նպաստել, որ մենք Մերձավոր Արևելքի և Կովկասի նկատմամբ ընդունենք իմաստուն, հավասարակշռված որոշումներ: Բարի Սանդերս 10 փետրվարի, 2000 թ.»):

ԱՄՆ-ի Սենատը 1998 փետրվարի 11-ին Ն. Հովհաննիսյանին պաշտոնապես հրավիրում է հանդես գալու Սենատի լսումներում, նրա Արտաքին հարաբերությունների կոմիտեի, Եվրպական հարցերի ենթակոմիտեի, Մերձավոր Արևելքի և Հարավային Ասիայի ենթակոմիտեի առջև: Նրան առաջարկվում է հանդես գալ Հարավային Կովկասում գոյություն ունեցող և ապագա, պոտենցիալ կոնֆլիկտների, նրանց պատճառների և լուծումների քննարկումներին: Ն. Հովհաննիսյանն ընդունում է Սենատի այդ առաջարկությունը, որի համար Սենատի ղեկավարությունը շնորհակալություն է հայտնում նրան. «Dear Prօfessor Hovhannisyan. Thank you for agreeing to testify before a joint hearing of the Senate Committee on Foreign Relations, European Affairs Subcommittee and the Near Eastern the South Asian Affairs Subcommittee on March 5 1998. Our hearing will cover the issue of existing and potential conflicts in   the South Caucasus, the origin of these conflicts and potential solutions for resolving them. It is our hope that you will address some of the issues raised above. We look forward to discussing these important  issues with you. Gordon Smith. United State Senator. Sam Brownback. United States Senator. United States Senate. 11 February, 1998»: Հայ գիտնականը ԱՄՆ-ի Պետական դեպարտամենտից ստացել է նաև մի քանի այլ հրավերներ, մասնակցելու ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության և արդի միջազգային այլ հարցերի քննարկումներին:

1994թ. դեկտեմբերին ԱՄՆ-ի Պետական դեպարտամենտի Արտաքին ծառայության ինստիտուտը (Foreign Service Insttute), որը շատ հեղինակավոր ինստիտուտ է և պատրաստում է դիվանագետներ, այդ թվում` դեսպանների աստիճանակարգով, Ն. Հովհաննիսյանին հրավիրում է դասախոսության` «Հայերը միջազգային հարաբերություններում և նրանց դերը» թեմայով: Այդ ինստիտուտը ամեն մարդու չէ, որ հրավիրում է դասախոսության: Ներկաներից  մի քանիսը հետագայում որպես պաշտոնյաներ, հայտնվեցին Հայաստանում, ԱՄՆ-ի դեսպանությունում:

Երբ  2003 թ. ստեղծվեց Մերձավորարևելյան հարցերով ԱՄՆ-ի կառավարության խորհրդատվական խորհուրդ, որը  զբաղվելու էր հատկապես արաբա-իսրայելական հիմախնդրով, նրա նախագահ նշանակվեց Հյուստոնի Ջեյմս Բեյկերի անվան Հասարակական քաղաքականության ինստիտուտի տնօրեն Է. Ջերեջյանը: Նա խորհրդատվության խնդրանքով դիմում է Ն. Հովհաննիսյանին. «Dear Professor Hovhannisyan. It is a very important responcibility and we are working hard. Please send me any thoughts you may have on this subject that you think may be helpful» («Հարգելի պրո‎ֆեսոր Հովհաննիսյան. Դա շատ կարևոր պատասխանատվություն է և շատ ծանր աշխատանք: Խնդրեմ ինձ ուղարկիր մտքեր, որ դու կարող ես ունենալ այս թեմայի վերաբերյալ, որոնք քո կածիքով կարող են օգտակար լինել»): Հայ մասնագետը բավարարում է այդ խնդրանքը և մի քանի առաջարկություններ ուղարկում դեսպան Է. Ջերեջյանին:

Հայ գիտնականի հետ համագործակցելու ցանկություն է հայտնում նաև Եվրոպական Խորհուրդը (European Council), պաշտոնական նամակ ուղարկելով նրան այդ մասին, որտեղ գրված էր. «Dear Mr. Hovhannisyan. Your academic record is impressive and your contacts with the Ebglish-speaking world appear extensive. John Parsons. Head of English Translation Department. Strassburg, 16 June, 2003» («Հարգելի պարոն Հովհաննիսյան: Ձեր ակադեմիական-գիտական տվյալները տպավորիչ են և ձեր շփումներն անգլիախոս աշխարհի հետ, ինչպես երևում է, լայնածավալ են»): Այդ հատկանիշներն էին պատճառը, որ Եվրոմիության բարձրագույն մարմինը Ն. Հովհաննիսյանին դիմել էր համագործակցելու առաջարկությամբ: Հետագայում այդ համագործակցությունն ավելի շատ իրականացվեց Ատլանտյան պայմանագրային ասոցիացիայի շրջանակներում, երբ նա գլխավորեց Հայ-ատլանտյան ասոցիացիայի կազմակերպությունը:

ԴՈԿՏՈՐ, ՊՐՈՖԵՍՈՐ ՆԻԿՈԼԱՅ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՀԵՂԻՆԱԿԱԾ ԱՇԽԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ՝ ՄԵՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ, ԳԻՏԱԿԱՆ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ

1. Ազգային-ազատագրական պայքարը Իրաքում (1945-1963 թթ.), Եր., 1964, 228 էջ:
2. Der Kampf der Demokratischen Krafte des Irak gegen den Anglo-irakischen vertrag von 1930, Kolonialismus und Neokolonialismus in Nordafrica und Nahost, Berlin, 1964, ss. 351-363.
3. Ազգային-ազատագրական պայքարը Լիբանանում (1939-1958 թթ.), Եր., 1967, 331 էջ:
4. Образование независимой Сирийской Республики (1939-1946 гг.), Москва, 1968, с. 118.
5. An-Nidal at -Taharuri al-Watani fi-l Lubnan (1939-1958), Dar al-Farabi, Beirut, 1974, 191 p. (Ազգային ազատագրական պայքարը Լիբանանում (1939-1958), Բեյրութ, 1974 (արաբերեն):
6. Отношение различных арабских политических сил ко Второй мировой войне, Москва, 1974, сс. 83-91.
7. Սիրիան անկախության համար մղված պայքարում (1917-1946 թթ.), Հ. Ս. Սարգսյանի մասնակցությամբ, Եր., 1975, 320 էջ:
8. Национально-освободительное движение в Ираке (1917-1958 гг.), Ер., 1976, 394 стр.
9. Восстание в Ливане в ноябре 1943 г. и его историческое значение. Арабский Восток и Магриб, Москва, 1977, сс. 208-230.
10. Политика империалистических держав на Арабском Востоке в годы Второй мировой войны (1939-1945 гг), Ер., 1980, 264 стр.
11. Неравномерное развитие арабских стран (50-70 гг.), Ереван, 1980, сс-42-45.
12. Լիբանանյան ճգնաժամը և Լիբանանի հայ համայնքի դիրքորոշումը (1975-1982 թթ.), Եր., 1982, 79 էջ:
13. Советский опыт решения национального вопроса и его значение дла народов Африки и Азии (авторский коллектив). Ереван, 1982, 300 стр.
14. Отношения Иракской Республики со странами Арабского Востока, Ер., 1985, 115 стр.
15. Активизация ислама: характер, специфика и последствия, – Ислам в политической жизни стран современного Ближнего и Среднего Востока, коллектив авторов, Ер., 1986, (сс. 7-47), 229 стр.
16. The Uneven Development of the Arab Countries and Its Consequences (1950-1970s), Moscow, 1986.
17. Становление и развитите востоковедения в Советской Армении – “Востоковеденые центры в СССР (Азербайджан, Армения, Грузия, Украина)”, коллектив авторов. Вып. I, Москва, 1988, (45-73 стр.), 128 стр.
18. О некоторых последствиях активизации ислама, Академия наук СССР,Институт востоковедения, Современный ислам: проблемы политики и идеологии. Вып. 4, часть III, Москва, 1988, сс. 31-35.
19. Е. А. Лебедев, Н. О. Оганесян, Изучение новой и новейшей истории арабских стран между III и IV Всесоюзними конференциями арабистов (1969-1985 гг.) – в книге “Современные политические и социально-экономические проблемы арабских стран”, I, Ереван, 1988, сс. 5-17.
20. Հեղափոխական պրոցեսը արաբական աշխարհում, Եր., 1990, 96 էջ:
21. Հայաստանի հարակից երկրների պատմություն, հեղինակային կոլեկտիվ (Գլուխ 3, պար. 2-3), Եր., 1992, 239 էջ:
22. Նորագույն պատմություն (1939-1991), հեղինակային կոլեկտիվ (Երկու խոսք, Գլ. 1-3): Դասագիրք միջնակարգ դպրոցի 10-րդ դասարանի համար, Եր, 1992, 215 էջ:
23. Irregularities in the development of Arab Countries and their Consequences (1950-1970). Proceedings of the XXXII International Congress for Asian and North African Studies, Hamburg, 25th-30th August, 1986, Stuttgart, 1992, pp. 450-451.
24. Арабская историография новой истории Армении-Новая история Армении в трудах современных зарубежных авторов, коллектив авторов, (Гл. V, стр. 159-219), Ер., 1993, 287 стр.
25. The Persian Gulf War and the Kurdish Problem, “Acta Kurdica”, vol. I, London, 1994, pp. 65-71.
26. Նորագույն պատմություն (1939-1995 թթ.), հեղինակային կոլեկտիվ (Գլ. 1-3 ), Եր., 1996, 224 էջ:
27. Հայոց ցեղասպանության պատճառների լուսաբանությունը և գնահատականը արաբական ժամանակակից պատմագրության մեջ, Եր., 1996:
28. Դիվանագիտություն. Ֆունկցիաները. Մարմինները. Ծառայողները, Եր., 1997 էջ 103:
29. The Problems of National Security of Armenia in the Middle Eastern-Transcaucasian Geopolitical System, Yerevan, 1997.
30. “Нагорно-карабахский конфликт и варианты его решения” в книге “Этнополитические конфликты в Закавказье: их истоки и пути решения”. Коллектив авторов, Мерилендский университет, США, 1997, (стр. 92- 122), 177 стр.
31. Карабахский конфликт. Этапы. Подходы. Варианты решения, Ер., 1997, 80 стр.
32. The Foreign Policy of Armenia, Yerevan, 1998, 108 p.
33. The Karabakh Problem. Factors. Criteria. Variants of Solution, Yerevan, 1999, 112 p.
34. Նորագույն պատմություն (հեղինակակից՝ Գ. Գեղամյան), Հանրակրթական դպրոցի 8-րդ դասարանի դասագիրք, Եր., “Զանգակ-97”, 1999, 156 էջ:
35. Նորագույն պատմություն (1939-1998), Հանրակրթական դպրոցի 10-րդ դասարանի համար, հեղ. կոլեկտիվ (Ն. Հ. Հովհաննիսյան, Գ. Գեղամյան, Ռ. Լ. Ազիզբեկյան, Վ. Կ. Ֆուրաև, Գ. Ռ. Լևին, Ե. Ի. Պոպովա, Ս. Մ. Ստեցկևիչ), Եր., “Լույս”, 1999, էջ 223:
36. Каким мы нашли Имама Хомейни, Третий взгляд, No 72, Москва, 2000 с. 26-28, Публикация посольства Иранской Исламской Республики в Москве о Хомейни.
37. Formation of the Transcaucasian-Middle Eastern Geopolitical System,Yerevan, 2000.
38. Նորագույն պատմություն (հեղինակակից՝ Գ. Գեղամյան): Դասագիրք հանրակրթական դպրոցների համար. 8-րդ դասարան (Գլուխ 1, 3-10, 12-18), Եր., “Զանգակ-97”, 2001, 160 էջ:
39. Պատմություն. Հայոց պատմությունը համաշխարհային պատմության համատեքստում. Դասագիրք հանրակրթական դպրոցի 10-րդ դասարանի համար, հեղինակային կոլեկտիվ, Եր., “Զանգակ-97”, 2001, 303 էջ:
40. The Armenian Genocide. Armenocide, Yerevan, 2002, 107 p.
41. Հայոց ցեղասպանությունը Ցեղասպանագիտության հայեցակարգային համակարգում, Եր., 2002:
42. Արաբական երկրների պատմություն, Հ.I . Արաբները VII դարից մինչև 1516թ., Եր., 2003, 418 էջ:
43. Իրան. Այաթոլլահ Խոմեյնիի դարաշրջանը, Եր., “Զանգակ-97”,  2004, 112 էջ:
44. Արաբական երկրների պատմություն, Հ.II, Օսմանյան տիրապետության շրջան. 1516-1918, Երևան, “Զանգակ-97”, 2004, 677 էջ:
45. Հայոց ցեղասպանությունը արաբական պատմագիտության քննական լույսի ներքո, Եր., 2004, 206 էջ:
46. The Karabakh Problem. The Thorny Road to Freedom and Independence, Yerevan, 2004, 146p.
47. The Armenian Genocide, Yerevan, 2005, “Zangak-97”, 59 p.
48. Le Genocide Armenien, Erevan, 2005, 62 p.
49. Der Volkermord an den Armeniern, Jerewan, 2005, 66 S.
50. Геноцид армян, Ереван, 2005, 62 с.
51. The Arabic Histiriography on the Armenian Genocide, Yerevan, 2005, 168 p.
52. Ermeni Soykirimi. Ermenikirim (Հայոց ցեղասպանություն. հայասպանություն). Istanbul, 2005, 120 p (թուրքերեն).
53. Հյուսիսատլանտյան դաշինքի կազմակերպությունը և եվրատլանտյան համագործակցությունը, հեղ. կոլ., Առաջաբան, Գլուխ I. Հյուսիսատլանտյան դաշինքի կազմակերպության ստեղծման ռազմա-քաղաքական նախադրյալները, Եր., 2005թ., 78 էջ:
54. Արաբական երկրների պատմություն. Հ.III. Անկախության և ինքնիշխանության դարաշրջան. 1918-2005թթ., Ալժիր, ԱՄԷ, Բահրեյն, Եգիպտոս, Եմեն, Թունիս, Իրաք, Լիբանան, Լիբիա, Կատար, “Զանգակ-97”, Երևան, 2006, 840 էջ:
55. Arab National-Cultural Renaissance-Nahda and The Contribution of Armenians, Yerevan, 2007, 14 p.
56. Nikolaj Hovhaniszjan, Az Ormeny Genocidium, Budapest, 2007, 107 էջ (հունգարերեն):
57. Արաբական երկրների պատմություն. Հ.IV. Անկախության և ինքնիշխանության դարաշրջան. 1918-2005թթ., Հորդանան, Մավրիտանիա, Մարոկկո, Պաղեստինի Ինքնավարություն, Սաուդյան Արաբիա, Սիրիա, Սուդան, Քուվեյթ, Օման, “Զանգակ-97”, Երևան, 2007, 767 էջ:
58. “Al-alakat al-tarikhiya al-armaniya al-arabiya, al-Kahira”, 2008 (Հայ-արաբական պատմական հարաբերությունները, Կահիրե, 2008, 52 էջ, արաբերեն): Ներածական` պրոֆ. Ահմադ Զայդ` Կահիրեի համալսարանի գրականության ‎ֆակուլտետի դեկան: Առաջաբան` դոկտոր Ռուբեն Կարապետյան, Եգիպտոսում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան:
59. Nasl-Kushi-i-Armaniyan, tarjumat Qarun Sarqsyan, edited by Mostafa Zamani-Nia, Qitab Siyamak, Tehran, 2009 (Հայոց ցեղասպանությունը արաբական պատմագիտության քննական լույսի ներքո), թարգմանությունը պարսկերենի՝ Գարուն Սարգսյանի, խմբագրությամբ՝ Մոստա‎‎ֆա Զամանի-Նիա, Սիյամակ Բուկ, Թեհրան, 2009, 311 էջ (պարսկերեն):
60. The Armenian Genocide. Armenocide –The Most Genocidal Genocide. In Ten Languages of the World- In English, French, Russian, German, Turkish, Japanese, Hungarian, Armenian, Arabic, Persian., “Zangak-97”, Yerevan, 2009, 856 p.
61. Արմենոցիդը ճանաչված ցեղասպանություն է, Երևան, «Զանգակ-97», 2010, 263 էջ:
62. Հայաստան-Սփյուռք. Ինտեգրման ռազմավարական ուղենիշները: Հայեցակարգային մոտեցումներ, “Աշխատանքային տետրեր”: “Հայկական բանակ” ռազմագիտական հանդեսի հավելված. 1-2/13-14/, Երևան, 2010, 240 էջ /հոդվածը՝ էջ 68-84/:
63. Марван Бухейри, Теодор Герцль и армянский вопрос./Перевод с англ./. Подготовка к изданию, предисловие и редактирование проф. Николая Оганесяна, Ереван, 2010, 70 с.
64. “Suriya. Ala darbi al-qifah min ajli al-istiqlali” («Պայքար անկախության համար», Հալեպ, 2010, 239 էջ (արաբերեն):
65. IL Problema del Karabakh. IL faticoso percorso verso la liberta e l’indipendenza, Roma, 2011, 172 p.
66. “Al-qitabat al-tarikhiyat al-arabiyat an al-ibadat al armaniyat”, Al-Kahirat, 2011 (Արաբական պատմագիտությունը հայոց ցեղասպանության մասին), Կահիրե, 2011, 208 էջ (արաբերեն):
67. Մատենագիտություն Արևելագիտության ինստիտուտի հրատարակությունների. Մեկենասությամբ «Արմեն և Բերսաբե Ճերեճյան Հիմնադրամի», ԱՄՆ: Արսեն և Էդվարդ Ճերեճյանների պրեզիդենտության շրջանում (1997-2011): Կազմեց և խմբագրեց Նիկոլայ Հովհաննիսյանը, Երևան, 2011, 32 էջ: Նույնը՝ անգլերեն, նույն գրքույկում` BIBLIOGRAPHY Publications of the Institute of Oriental Studies. Sponsored by “Armen and Bersabe Jerejian Foundation”.USA. During the Presidency of Arsen and Edward Jerejians (1997-2011). Compiled and Edited by Professor Nikolay Hovhannisyan, Yerevan, 2011, 32 p.
68. Genocidul Armean, Bucuresti, 2012, 112 p. (ռումիներեն):
69. King of Kings Tigran the Great and the Armenian Empire As evaluated by Modern Arab Historiography, Yerevan, 2012: Նույնը ռուսերեն /27-51/ և հայերեն /53-83/:
70. Այաթոլլահ Խոմեյնիի մոտեցումը Խորհրդային Միության հետ հարաբերությունները կարգավորելու հարցում և դիրքորոշումը Հայաստանի ո հայության հանդեպ: «Հայաստան-Իրան 20 տարի համագործակցության ճանապարհով»: Երևան, 2012, էջ 55-77:
71. Համակարգային նոր մօտեցումները Հայոց ցեղասպանութեան գնահատման եւ ցեղասպանութեան ճանաչման ռազմավարութիինում՝ արդի ցեղասպանագիտութեան համատեքստում, «Ազդակ Բացառիկ», Բեյրութ, 2013, էջ 66-75:
72. Արաբների և հայերի հարաբերությունները հնագույն շրջանից մինչև այսօր, «Փայման», Թեհրան, Իրան, No 61, 2013, էջ 164-180 (պարսկերեն):
73. Նիկոլայ Հովհաննիսյան, Աշոտ Ղուկասյան, Արմեն Ղուկասյան, Արմինե Նարիմանյան, Համաշխարհային պատմություն. 8-րդ դասարան: Հաստատված է ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության կողմից: Երևան, «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն, 2013, 191 էջ: (Ն. Հովհաննիսյանի մասը՝ II բաժին, Գլ. 23-27, էջ 139-171), Խմբագիրներ՝ Նիկոլայ Հովհաննիսյան, Աշոտ Ղուկասյան:
74. Արաբների և հայերի հարաբերությունները հնագույն շրջանից մինչև այսօր, Payman, 61, Թեհրան, 2013, 154-180, պարսկերեն (թարգմ. արաբերենից՝ Մասուդ Ահմադի և Թուրջ Խուսրուվի):
75. «Նեմեսիս» գործողությունը և հայ վրիժառուների առաքելությունը արաբական արդի պատմագիտության գնահատմամբ, «Գիտություն», ՀՀ ԳԱԱ թերթ, 2014, սեպտեմբեր, N 9, էջ 2, 5:
76. Всемирная смута во имя модернизации. Ереван, “Голос Армении”, 22 мая 2014, с. 6; Al-tamarun al-arabi al-am liajli tahdisi al-mujtama al-arabi, “Al Watan”, Dimashq, 9, VII, 2014 (արաբերեն); Համաարաբական ըմբոստությունը՝ հանուն արաբական հասարակության արդիականացման, «Տարածաշրջանային խնդիրներ» Երևան, 2014, էջ 5-15:
77. ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն: Դ. Կանայանի անվան Ազգային Ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ: Ռազմավարական ազգային հետազոտություններ, Հատոր 1, Երևան, 2014, համահեղինակ և Խմբագրական խորհրդի նախագահ, 673 էջ:
78. ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն: Դ.Կանայանի անվան Ազգային ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ: Ռազմավարական ազգային հետազոտություններ, Հատոր 2, Երևան, 2014, համահեղինակ և Խմբագրական խորհրդի նախագահ, 497 էջ:
79. ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն: Դ.Կանայանի անվան Ազգային ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ: Ռազմավարական ազգային հետազոտություններ, Հատոր 3, Երևան, 2014, համահեղինակ և Խմբագրական խորհրդի նախագահ, 614 էջ:
80. ՀՀ Պաշտպանության նախարարություն: Դ. Կանայանի անվան Ազգային ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ: Ռազմավարական ազգային հետազոտություններ, Հատոր 4, Երևան, 2014, համահեղինակ և Խմբագրական խորհրդի նախագահ, 709 էջ: 
81. Նիկոլայ Հովհաննիսյան, Աշոտ Ղուկասյան, Հարություն Ալեքսանյան, Համաշխարհային պատմություն. 9-րդ դասարան: Հաստատված է ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության կողմից: (Ն. Հովհաննիսյանի մասը՝ Ներածություն, I բաժին, պար. 1-4,
    6-12, II բաժին, պար. 13-14, 17-21, III բաժին , պար. 22-25): Խմբագիր՝ Նիկոլայ Հովհաննիսյան: «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն, Երևան, 2014, 191 էջ:
82. Նիկոլայ Հովհաննիսյան, Հայոց ցեղասպանությունը հաստատված է միջազգային գիտական, իրավական և մարդու իրավունքների հանրության կողմից (հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն), Երևան, 2015, 175 էջ:
83. Նիկոլայ Հովհաննիսյան, Մերձավորարևելյան և Արևելաասիական քաղաքական հորձանուտում. Արևելագետի գրառումներ: Երևան, 2019, 208 էջ:
    ______________________________________________________________________________

Բարի գալուստ ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, Հայաստանի Գիտության վաստակավոր գործիչ, ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրենի խորհրդական, ՀՀ ՊՆ Պաշտպանական ազգային հետազոտական համալսարանի պետի խորհրդական, ՊԱՀՀ-ի Ազգային ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի  Տարածաշրջանային ռազմավարական վերլուծությունների կենտրոնի գիտնական-վերլուծաբան, Քաղաքական գիտության Հայաստանի ասոցիացիայի խորհրդի անդամ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր ՆԻԿՈԼԱՅ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ պաշտոնական բլոգ-կայքը: Այստեղ կարող եք ծանոթանալ անվանի և վաստակավոր գիտնականի հարուստ կենսագրությանը և նրա հեղինակած աշխատություններին:

Նիկոլայ Հովհաննեսի Հովհաննիսյանը ծնվել է 1930 թվականի հունիսի 10-ին, Լենինականում: 1953 ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետը, իսկ 1956 թվականին՝ ասպիրանտուրան: Պատմաբան արևելագետ-արաբագետ և միջազգայնագետ է: Պատմական գիտությունների դոկտոր (1968 թ.), պրոֆեսոր (1971 թ.), Հայաստանի Հանրապետության Գիտությունների ազգային ակադեմիայի թղթակից անդամ (2006 թ.), Հայաստանի Գիտության վաստակավոր գործիչ: ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի և արդի հայ արևելագիտության հիմնադիրներից, հիմնասյուներից ու ղեկավարներից մեկն է: 1995-2006 թթ. եղել է Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրենը: Այդ ծանր տարիներին և գիտության համար ոչ նպաստավոր ժամանակաշրջանում դոկտոր Հովհաննիսյանին հաջողվեց ոչ միայն պահպանել հայ արևելագետների գենոֆոնդը, այլև համալրել երիտասարդ և խոստումնալից կադրերով: Արևելագիտության ինստիտուտը դարձավ կարևոր գիտական կենտրոններից մեկը՝ իրականացնելով ռազմավարական բնույթի առաքելություն: Նա հայկական արաբագիտական դպրոցի հիմնադիրն ու ճանաչված լիդերն է և ավելի քան քառասուն տարի (1962-2003 թթ.) գլխավորել է իր իսկ հիմնած Արաբական երկրների բաժինը: 2003 թ. ՀՀ ԳԱԱ նախագահի հրամանով պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանի վրա դրվել են ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս-քարտուղարի տեղակալի պարտականությունները: Նա մեծ դեր է խաղացել Արևելագիտության ինստիտուտի Արևելյան Ասիայի երկրների, ինչպես նաև Մերձավոր ու Միջին Արևելքի միջազգային և տարածաշրջանային հարաբերությունների ուսումնասիրությունների բաժինների ստեղծման և կազմակերպման գործում: Մեծ է նրա ներդրումը նաև Կահիրեի համալսարանի Հայկական հետազոտությունների կենտրոնի կազմակերպման բնագավառում:

Պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանը 2006 թվականից ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրենի խորհրդական և Մերձավոր ու Միջին Արևելքի միջազգային և տարածաշրջանային հարաբերությունների բաժնի վարիչն է, իսկ 2007 թվականից մինչև օրս, համատեղությամբ, նաև ՀՀ Պաշտպանության նախարարության Դրաստամատ Կանայանի անվան Ազգային ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի պետի խորհրդականն է:

Մեծ և ծանրակշիռ է դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանի գիտական վաստակը և ներդրումը համաշխարհային արաբագիտության զարգացման բնագավառում: Տասնամյակներ շարունակ հայ ականավոր գիտնական-արևելագետի և միջազգայնագետի գիտական ուսումնասիրությունների կենտրոնում են եղել արաբական երկրների պատմության, միջազգային և տարածաշրջանային հարաբերությունների, իսլամի, պատմական տարբեր դարաշրջաններում հայ-արաբական, այդ թվում և միջպետական հարաբերությունների արդիական հիմնախնդիրների ուսումնասիրությունը: Նա առաջիններից մեկն էր, որ ձեռնամուխ եղավ արաբական երկրների ազգային ազատագրական շարժումների ուսումնասիրությանը և ընթերցողի սեղանին դրեց այնպիսի արժեքավոր մենագրական ուսումնասիրություններ, ինչպես «Ազգային-ազատագրական պայքարը Լիբանանում» (Երևան, 1963 թ., հայերեն և Բեյրութ, 1974 թ., արաբերեն), «Սիրիական անկախ Հանրապետության ստեղծումը» (Մոսկվա, 1968 թ., ռուսերեն), «Ազգային-ազատագրական շարժումը Իրաքում» (Երևան, 1976 թ., ռուսերեն), «Լիբանանյան ճգնաժամը և Լիբանանի հայ համայնքի դիքորոշումը (1975-1982 թթ.)» և այլն:

Դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանի կարևոր նորամուծություններից մեկն այն է, որ նա կարողացավ միջարաբական հարաբերությունները դիտարկել որպես միջազգային հարաբերությունների և դիվանագիտության ուսումնասիրության առանձին և ինքնուրույն բնագավառ: Նա, իր աշակերտների հետ միասին, առաջին անգամ սկսեց ուսումնասիրել այդ նոր և բարդ հիմնախնդիրը, որի արդյունքը եղավ նրա թեմատիկ առումով եզակի մենագրությունը՝ «Իրաքի Հանրապետության հարաբերությունները Արաբական Արևելքի երկրների հետ» (Երևան, 1985 թ., ռուսերեն):

Հայ ականավոր արևելագետը լուրջ ներդրում է ունեցել իսլամի բումի և ակտիվացման և դրա պատճառների բացահայտման, «քաղաքական իսլամի» հայեցակարգի մշակման, մասնավորապես՝ «Իսլամի քաղաքականացման և քաղաքականության իսլամացման» հայեցակարգի մշակման գործում, որն իր արտացոլումն է գտել «Իսլամը արդի Մերձավոր և Միջին Արևելքի երկրների քաղաքական կյանքում» մենագրության մեջ (հեղինակային կոլեկտիվ՝ պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանի ղեկավարությամբ, Երևան, 1986 թ. ռուսերեն): Հաշվի առնելով նրա ծառայություններն իսլամագիտության բնագավառում, ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի Արևելագիտության ինստիտուտը 1985 թ. Ն. Հովհաննիսյանին նշանակեց Հայաստանում իսլամագիտական ուսումնասիրությունների համակարգող:

Հարկ է ընդգծել Ն. Հովհաննիսյանի լուրջ ներդրումն արաբական երկրների դերի բացահայտման գործում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի առաջացման մեջ, որը սովորաբար անտեսվում է շատ հեղինակների կողմից: Դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանի այդ նոր հայեցակարգային մոտեցումն իր արտացոլումը գտավ նրա արժեքավոր, իր տեսակի մեջ եզակի մենագրությունում՝ «Իմպերիալիստական տերությունների քաղաքականությունը Արաբական Արևելքում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին» (Երևան, 1980 թ., ռուսերեն), որը ճանաչվեց և աջակցության արժանացավ մի շարք ականավոր մասնագետների կողմից, այդ թվում՝ իրաքցի պատմաբան Աբու Ղարիբի, ռուս արևելագետ Վ. Գուսարովի և այլոց կողմից: Նշված մենագրությունը լայնորեն լուսաբանվեց և բարձր գնահատանքի արժանացավ նաև տարբեր գիտական ամսագրերի կողմից:

Ն. Հովհաննիսյանի ուսումնասիրությունների մեջ իր նշանակությամբ բացառիկ տեղ է գրավում նրա «Արաբական երկրների պատմությունը (VII դ.-2005 թ.)» մեծարժեք քառահատոր աշխատությունը: Դա տիտանական աշխատանքի արդյունք է, մի ուսումնասիրություն, որն իր նմանը չունի անգամ արաբական պատմագրության մեջ: Մասնագետները դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանի այդ դարակազմիկ քառահատորյակը բնութագրեցին որպես դասական ուսումնասիրություն: Հայ անվանի գիտնականի այդ ուսումնասիրությունը 2007 թ.-ին արժանացավ ՀՀ Նախագահի մրցանակին, իսկ 2011 թ.-ին թարգմանվեց արաբերեն և հրատարակվեց Հալեբում՝ իսկական սենսացիա առաջացնելով իր նորարարությամբ և մասշտաբայնությամբ:  

Նրա ուսումնասիրություններում արժանի տեղ է գրավում էթնոքաղաքական բախումների, այդ թվում և Ղարաբաղյան հիմնախնդիրների լուսաբանությունը, ինչպես՝ «Ղարաբաղյան հիմնախնդիրը. Անկախության և ազատության փշե ճանապարհը» (Երևան և Վենետիկ՝ անգլերեն, Հռոմ՝ իտալերեն), ԱՄՆ-ում՝ Մերիլենդի համալսարանում հրատարակված «Էթնոքաղաքական առճակատումներն Անդրկովկասում: Նրանց արմատները և լուծումները» և այլն:

Դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանի գիտական հետաքրքրությունների կենտրոնում է մշտապես եղել Հայոց ցեղասպանության հայեցակարգային հիմնախնդիրների ուսումնասիրությունը, որին նվիրված է նրա հետազոտությունների մի ամբողջ շարքը: Այդ առումով բացառիկ նշանակություն ունի նրա «Հայոց ցեղասպանություն. Հայասպանությունը որպես ամենագենոցիդային գենոցիդ. Աշխարհի տասը լեզուներով` անգլերեն, գերմաներեն, ռուսերեն, ֆրանսերեն, թուրքերեն, հունգարերեն, ճապոներեն, հայերեն, արաբերեն, պարսկերեն», բազմապլանային հետազոտությունը, որին պետք է ավելացնել նաև կորեերեն և ռումիներեն լեզուներով հրատարակությունները՝ համապատասխանաբար Հարավային Կորեայում և Ռումինիայում: Դա հիմնարար, իր նախադեպը չունեցող ուսումնասիրություն է, որն արժանացել է ՀՀ Մշակույթի նախարարության Առաջին կարգի դիպլոմի: Նա հատուկ անդրադարձել է Աբդուլ Համիդ II-ի հակահայկական քաղաքականության լուսաբանությանը, 1915 թ. հայկական Մեծ Եղեռնի պատճառներին, արաբ ժողովրդի, նրա հոգևոր և քաղաքական առաջնորդների հայանպաստ դիրքորոշմանը, տարագիր հայերին ցուցաբերած արաբների մարդասիրական վերաբերմունքին և օգնությանը: Նա առաջին հեղինակն է, որ ուսումնասիրության առարկա է դարձրել Հայոց ցեղասպանության հարցի լուսաբանությունը ժամանակակից արաբական պատմագրության մեջ, որին նվիրված մենագրությունը բացի հայերենից լույս է տեսել նաև անգլերեն և պարսկերեն լեզուներով: Նրա ջանքերի շնորհիվ միջազգային լայն տարածում է ստացել «Արմենոցիդ» եզրը՝ որպես «Հայասպանության» հոմանիշ (տես նրա «Արմենոցիդը ճանաչված ցեղասպանություն է», Երևան, 2010 թ., 263 էջ):

Նյու-Յորքի գիտությունների ակադեմիայի անդամ դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանը ակադեմիայի դիմաց, 1999 թ.

Պրո‎ֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանի աշխարհի տարբեր երկրներում և տարբեր լեզուներով հրատարակված աշխատությունների թիվն անցնում է 540-ից, այդ թվում՝ ավելի քան 80 մենագրական ուսումնասիրություններ: Դրանք նրան բերել են միջազգային մեծ ճանաչում: Նա արտասահմանյան մի շարք ակադեմիաների և գիտական ընկերությունների անդամ է, այդ թվում՝ Նյու-Յորքի գիտությունների ակադեմիայի, Փարիզի «Արարատ» միջազգային ակադեմիայի, Մոսկվայի Ազգային անվտանգության հիմնախնդիրների գիտությունների միջազգային ակադեմիայի, Գերմանիայի Բնության և հասարակության մասին գիտությունների միջազգային ակադեմիայի, Աշխարհի ժողովուրդների հոգևոր միասնության միջազգային ակադեմիայի (Մոսկվա), Սիրիայի արաբական գիտության պատմության ընկերության, ԱՄՆ-ի Ազգային աշխարհագրական ընկերության, Ցեղասպանագիտության միջազգային ասոցիացիայի և այլն: Բրիտանական ակադեմիայի հրավերով նա 1989 թ. գիտական ուսումնասիրություններ է իրականացրել Լոնդոնի, Օքսֆորդի և Էդինբուրգի համալսարաններում, շահելով Ֆուլբրայթի մրցանակ, 1993-1994 թթ. գիտահետազոտական աաշխատանքներ է տարել ԱՄՆ-ի Ջորջ Վաշինգտոնի համալսարանում, իսկ 1995 թ.՝ Մերիլենդի համալսարանում, հետագայում նաև Լիբանանի, Սիրիայի, Իրաքի և Եգիպտոսի գիտական կենտրոններում:

Հայ-Ատլանյան ասոցիացիայի նախագահ, դոկտոր Ն. Հովհաննիսյանը Բրիտանական Պառլամենտի մոտ, 2002 թ. 

Նրա գիտական ղեկավարությամբ մոտ 50 պատմաբաններ պաշտպանել են թեկնածուական և դոկտորական ատենախոսություններ, այդ թվում՝ Սիրիայից, Լիբանանից, Հորդանանից, Եգիպտոսից, Իրանից, Վրաստանից, Ռուսաստանից և արտասահմանյան այլ երկրներից: Նա պատրաստել է արաբագետների մի ամբողջ սերունդ:

Կառավարական պաշտոնական պատվիրակությունների կազմում այցելել է Սիրիա, Լիբանան, Իրաք, Հորդանան, Լիբիա, Հնդկաստան, Չինաստան և այլ երկրներ, մասնակցել Իրաքի պրեզիդենտ Ահմադ Հասան ալ-Բաքրի, Սիրիայի պրեզիդենտ Հաֆիզ Ասադի, Լիբանանի պրեզիդենտ Սուլեյման Ֆրանժիեի և վարչապետ Ռաշիդ Սոլհի, Պաղեստինի ազատագրության կազմակերպության ղեկավար Յասիր Արաֆաթի, Իրանի Իսլամական Հանրապետության պաշտպանության նախարար և Հեղափոխական խորհրդի նախագահ, այաթոլլահ Խոմեյնիի հատուկ ներկայացուցիչ Մուստաֆա Չամրանի և այլ երկրների բարձրաստիճան պետական այրերի հետ բանակցություններին:

Մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում Ն. Հովհաննիսյանի հանդիպումները և բանակցությունները Թուրքիայի տարբեր ղեկավար գործիչների հետ: 1996 թ. մարտին Անթալիա քաղաքում Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարության կազմակերպած միջազգային համաժողովում, նվիրված «Ռուսաստանը և ԱՊՀ-ի երկրները» թեմային, նա պաշտոնապես  ներկայացրել է Հայաստանը և այդ կարգավիճակով զրույցներ ունեցել Թուրքիայի պրեզիդենտ Սուլեյման Դեմիրելի գլխավոր խորհրդական գեներալ Չաքրի հետ հայ-թուրքական միջպետական հարաբերությունների և նրանց հեռանկարների վերաբերյալ, նախկին արտաքին գործերի նախարար Հալեֆօղլուի հետ, որը համառորեն փորձում էր իմանալ հայ գիտնականից, որ «եթե Թուրքիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ապա ո՞րն է լինելու հայերի հաջորդ քայլը»: Առանձնապես պետք է ընդգծել նրա հանդիպումները Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարության նորաստեղծ Կովկասի դեպարտամենտի ղեկավարի հետ, որի ընթացքում վերջինս Ն.  Հովհաննիսյանին բառացիորեն ասել է հետևյալը. «Թուրքիան գտնում է, որ Կովկասում միակ կայացած պետությունը՝ Հայաստանի Հանրապետությունն է»: Դոկտոր Ն. Հովհաննիյանը, որպես Հայ ատլանտյան ասոցիացիայի նախագահ, 2000-ականների սկզբներին, բազմաթիվ հանդիպումներ է ունեցել իր թուրքական գործընկերոջ, Թուրքիայի ատլանտյան ասոցիացիայի նախագահ, ՄԱԿ-ում Թուրքիայի նախկին մշտական ներկայացուցիչ, Թուրքիայի արտաքին գործերի, ապա պաշտպանության նախկին նախարար Հալուկ Բայուլքենի հետ Լոնդոնում, Հռոմում, Աթենքում, Ստամբուլում, որի ընթացքում նրանց քննարկման մշտական հարցերից մեկը եղել է Թուրքիայի և Հայաստանի Հանրապետության միջև  հարաբերությունների կարգավորման և հետագա զարգացման խնդիրները:

Ն. Հովհաննիսյանը կատարել է հասարակական մեծ ծավալի աշխատանքներ՝ եղել է Սովետա-արաբական բարեկամության և մշակութային կապերի Ասոցիացիայի փոխպրեզիդենտ, Ասիայի և Աֆրիկայի Համերաշխության Խորհրդային Կոմիտեի և նրա Վարչության անդամ, Հայ-արաբական բարեկամության ընկերության նախագահ, «ԽՍՀՄ-Իրաք» բարեկամության ընկերության փոխպրեզիդենտ, «ԽՍՀՄ-Լիբանան», «ԽՍՀՄ-ԵԺԴՀ» բարեկամության ընկերությունների վարչությունների անդամ և այլն: Նա բախումնաբանությունների լուծման Հայկական կենտրոնի հիմնադիր տնօրենն է, Հայ Ատլանտյան ասոցիացիայի Նախագահը, Քաղաքական գիտության Հայաստանի ասոցիացիայի խորհրդի անդամ: 

Պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանը ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտում և ՀՀ Պաշտպանության նախարարության Դրաստամատ Կանայանի անվան Ազգային ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտում գործող ՀՀ Բարձրագույն Որակավորման Հանձնաժողովի Մասնագիտական Խորհուրդների անդամ է:

Պարգևատրված է Մովսես Խորենացու, ՀՀ Պաշտպանության նախարարության «Սպարապետ Վազգեն Սարգսյան» և «Հայկական զինված ուժեր. 1992-2012», «Բարեկամության բնագավառում ներդրման համար» (Մոսկվա) մեդալներով, ՀՀ Կառավարության «Հայոց Մեծ Եղեռն» ոսկեզօծ մեդալով, Ֆրիտյոֆ Նանսեն հուշամեդալով, ԼՂՀ «Ղարաբաղյան Շարժում» մեդալով, ՀՀ ԳԱԱ Գովեստագրով, ՀՀ Ազգային Ժողովի Նախագահի Պատվոգրով, «Հայաստան-Եգիպտոս. Դիվանագիտական հարաբերություններ. 15 տարի. Բարեկամություն և Համագործակցություն» մեդալով:

Քեմբրիջի (Անգլիա) Միջազգային Կենսագրական Կենտրոնը հայ մեծանուն գիտնականին 2004 թ. հռչակել է «Աշխարհի առաջատար գիտնական», 2005-ին՝ ճանաչել «XXI դարի ականավոր գիտնական», իսկ 2009 թվականին՝ ներառել «100 ամենաբարձրակարգ (top) գիտնականների» ցանկում:

***

БИОГРАФИЯ

Николай  Оганесян  родился в 1930 г., в городе Ленинакане. В 1953 г. окончил факультет международных отношений, а в 1956 г. аспирантуру Ереванского государственного университеа. Историк востоковед-арабист, международник. Доктор исторических наук (1968 г.), профессор (1972 г.), Заслуженный деятель науки (2003 г.), член-корреспондент Национальной академии наук Армении (2006 г.). Один из основателей и руководителей Института востоковедения НАН Армении и современного армянского востковедения. В 1995-2006 гг. был директором Института востоковедения. В те тяжелые годы и неблагополчные для науки времена, доктор Н. Оганесян, проявив большие научно-организаторские способности, сумел сохранить генофонд армянских востоковедов. Он также основатель и признанный лидер армянской арабистской школы и более сорока лет (1962-2002) руководил  им же основанный Отдел Арабских стран. В мае 2003 г . приказом президента Академии наук Армении на него были возложены обязанности заместителя академика-секретаря Национальной Академи наук. По инициативе Н. Оганесяна и его усилиями были созданы Отдел стран Восточной Азии и Отдел международных и региональных отношений на Ближнем и Среднем Востоке  Института востоковедения.  Он также  сыграл большую роль в создании Центра армянских исследований  в Каирском университете.  

Профессир Н. Оганесян с 2006 г. является советником  директора Института востоковедения и Заведующим Отделом международных и региональных отношений на Ближнем и Среднем Востоке, а с 2007 г. также советником начальника Института национальных стратегических исследований им. Д. Kанаяна Министерства обороны Республики Армения.

Доктор Н. Оганесян внес весомый вклад  в развитии мировой арабистики. В течение десятилетий в центре научных интересов крупного армянского востоковеда-арабиста были изучение таких ключевых проблем, как история Арабских стран и народов Ближнего и Среднего Востока, история возникновения ислама и Арабского халифата, их роль в мировой политике, международные и региональные  отношения  на Ближнем и Среднем Востоке, армяно-арабские отношения, в том числе межгосударственные отношения на различных этапах исторического развития. Он одним из первых  приступил к изучению национально-освободительного движения в арабских странах и образования независимых арабских государств в XIX-XX вв., посвятив этой важной проблеме семь томов, которые дали серьезный толчок к широкому изучению этой актуальной проблемы в различных странах мира. Среди его трудов такие ценные исследования, как “Национально-освободительная борьба в Ливане” (Ереван, 1967., на армянском яз.; Бейрут, 1974., на арабском яз.), “Образование независимой Сирийской республики” (Москва, 1968, на русском яз.), “Национально-освободительное движение в Ираке (1918-1968 гг.)” (Ереван, 1976, на русском яз.), “Ливанский кризис и  позиция армянской общины Ливана (1975-1982)” (Ераван, 1982, на арм. яз.) и т.д. Заслугой доктора Н. Оганесяна является выделение межарабских отношений в отдельную, самостоятельныю область изучения международных отношений и дипломатии. И он со своими учениками впервые стали изучать эту сложную проблему, результатом которого было уникальное по своей тематике монография Н.Оганесяна –  “Отношения Иракской республики со странами Арабского Востокам” (Ереван, 1985, на русск. яз.) и т.д.

Видный армянский востоковед внес свою достойную лепту в раскрытии причин исламского бума и активизации ислама, в разработке концепции “политического ислама”, в частности концепции “Исламизация политики и полотизация  ислама”, что нашло свое воплащение в ряде трудах Н. Оганесяна, как “О некоторых последствиях активизации ислама” (Современный ислам: Проблемы политики и идеологии, вып. 4, часть III, Москва, 1988, на русском яз.), в коллективной монографии – “Ислам в политической жизни стран современного Ближнего и Среднего Востока” (Коллектив авторов под руководством проф. Н. Оганесяна, Ереван, 1986, на русском яз.). Учитывая его ззслуги в области исламоведения, Институт востоковедения Академии наук СССР назначил Н. Оганесяна координатором исламоведческих  исследований  в Армении.  

Н. Оганесян внес серьезный вклад в раскрытии места и роли Арабского Востока в возникновении Второй мировой войны, что обычно игнорировалось некоторыми западными авторами. Этот новый подход Н. Оганесяна, который  нашел отражение в его уникальной монографии “Политика империалистичеких держав на Арабском Востоке в годы Второй мирояой войны” (Ереван, 1980, на русском яз.) был признан и поддержан арабскими и другими историками, как иракского автора Абу Гариба, русского востоковеда В. Гусарова и других.   

Среди исследований видного арабиста исключительное значение имеет его фундаментальная работа, четырехтомник “История Арабских стран (VII век-2005 гг)”. Этот титанический труд, не имеющий своего аналога даже у арабов. Специалисты этот труд доктора Н. Оганесяна сразу квалифицировали как классичекое исследование. И этот классическое исследование крупного армянского ученого в 2007 г. удостоилось премии Президента Республики Армения, а в 2011 г. был переведено на арабский и издан на арабском языке в Алеппо, вызвав настоящую сенсацию своей новизной и масштабным охватом рассматрываемых проблем.

В  исследованиях Н. Оганесяна свое достойное место занимает освещение этнополитических конфликтов, в том числе и проблемы  Карабахского конфликта. Этой проблеме посвящены его пять монографий,  изданных на русском, английском и итальянском яьыках – в Армении, США, Италии, в том числе “Карабахская проблема. Тернистый путь свободы и независимости (Ереван и Венеция на английском, Рим – на итальянском, презентация которой состоялась  в Междунарной дипломатической академии в Риме, в 2011 г.), “Этнополитические конфликты  в Закавказье: Их истоки и пути решения” (Мерилендский университет, США). и т.д. При создании этих работ, автор встречался и и имел полезные беседы с министром обороны США Перри, государственным секретарем СЩА Джеймсом Бейкером в Центре Вудро Вильсона (Вашингтон) со специальным представителем США по вопросам урегулирования карабахской проблемы Мареской  и т.д.

В центре научных интересов доктора Н. Оганесяна всегда ноходилось исследование концептуальных проблем  Армянского геноцида. Этой проблеме он посвятил около 50 работ – монографии и  научные статьи. С этой точки зрения исключительное значение имеет его оригинальный и многоплановый ценный труд “Армянский геноцид. Арменоцид-самый геноцидальный геноцид. На десяти языках мира: на английском, французском, немецком, русском, турецком, венгерском, японском, армянском, арабском, персидском”. К этому надо добавить также издание этого фундаментального исследования на корейском и румынском языках, соответственно в Южной Корее и Румынии. Эта беспрецедентная и уникальная работа удостоилась в 2010 г. Диплома Первой степени Министерства культуры Армении. Благодаря усилиям Н. Оганесяна широкое  распоространение получил термин “Арменоцид” (См. его. монографию “Арменоцид-признанный геноцид”, Ереван, 2010 г.). А общее число опубликованных трудов доктора Н. Оганесяна достигает около 540, из коих монографий – 80.

Доктор Н. Оганесян выполнял совместные научные работы со своими зарубежными коллегами: в 1985.г. он по приглашению Министерства Высшего образования Сирии проводил научную работу в университетах Дамаска и Алеппо, в 1989 г. по приглашению Британской академии-в университетах Лондона, Оксфорда, Эдинбурга и в Королевсом институте международных отношений (Чатам Хауз). Победив на конкурсе Фулбрайта, в 1993-1994 гг., прославленный армянский ученый, работал в университете Джорджа Вашингтона, в 1995 г. в Мерилендском университете (США), а также в Институте Публичной политики Джеймса Бейкера  университета Райса, Хьюстон, Техас (США). 

Исследования доктора Н. Оганесяна, издание многочисленных его трудов на иностранных языках в различных странах мира – в Великобритании, США, Германии, Италии, России, Турции, Венгрии, Японии, Персии, Ливане, Египте, Сирии и т.д., принесли ему широкое международное признание как одного из выдающегося  современного крупного  ученого востоковеда-арабиста и международника. Выражением этого феномена является избрание доктора Н. Оганесяна членом многочисленных зарубежных академий наук, научных обществ и асоциациий. Он член академии наук Нью Йорка, Международной академии наук “Арарат” (Париж), Международной академии наук по проблемам национальной безопасности (Москва), Общеармянской академии наук по проблемам национальной безопасности (Ереван), Международной академии наук о природе и обществе (Германия), Международной академии о духовном единстве народов мира (Москва), является членом Сирийского общества истории арабской науки, Национального географического общества (США), Международной ассоциации геноцидологов и т.д.

Под его научным руководством около 50 ученых защитили кандидатские и докторские диссератации, в том числе из Ливана, Сирии, Египта, Иордании, Ирана, Грузии, России и других стран. Он подготовил целое поколение  арабистов и востоковедов.

Доктор Н. Оганесян, как международно признанный крупный ученый востоковед, в составе правительственных делегаций  посещал в Ливан, Ирак, Сирию, Ливию, Иорданию. Индию, Китай, Кувейт и другие страны, принимал участие в переговорах с президентом Ирака Ахмадом Хасаном Бакром, президентом Сирии Хафизом Асадом, президентом Ливана Сулейманом Франжие и премьер-министром Рашидом Сольхом, председателем Организации освобождения Палестины Ясиром Арафатом, с министром обороны, председателем Революционного Совета Исламской Республики Ирана, специальным представителем духовного лидера ИРИ аяатоллы Хомейни Мустафой Чамраном и другими выскопоставленными лидерами различных государств. Он член армянской части совместной межправительственной организации  Египетской Арабской Республики и Республики Армения.

Н. Оганесян не только крупный ученый, но и видный общественный деятель. Он был вице-президентом Советско-арабской ассоциации дружбы и культурных связей, с арабскими странами, членом Советского комитета солидарности стран Азии и Африки и его Правления, вице-президентом общества дружбы “СССР-Ирак”, членом правлений обществ дружбы “СССР-Ливан” и “СССР-НДРЙ”, Президентом Армянского общества дружбы и культурных связей с арабскими странами, вице-президентом Армянского комитета защиты мира. Он основатель-директор Центра решения конфликтов Армении, Президент Армянской Атлантической ассоциации, член Ассоциации политической науки Армении и ее Совета.

Профессор Н. Оганесян член специализированных ученых советов по защите докторских диссертаций Высшей Аттестационной Комиссии Армении, действующих в Институте  востоковедения НАН Армении и в Институте национальных стратегических исследований им Д. Канаяна Министерства обороны Республики Армения.

Награжден Почетной Грамотой Академии наук Армении,  медалями: “Мовсес Хоренаци”, “Вазген Саркисян”, “Армянские вооруженные силы. 1992-2012”, “За вклад в дружбу” (ССОД, Москва), Позолоченной медалью “Геноцид армян” Правительства Армении, “Памятной медалью Фритьеф Нансен”, Почетной грамотой Председателя Национальной Ассамблеи Армении и т.д., медалью “Карабахское движение” (НКР), “Армениая-Египет. 15 лет Дипломатических отношений. Дружба и Содрутничество”.

Международный  научный биографический центр Кембриджа в 2004 г. признал его “Выдающимся ученым  XXI века”, в 2005 г. – “Ведущим ученым мира”, а в 2009г.  он был включен в список “100 выскоклассных (top)  ученых мира”.

***

BIOGRAPHY

Nikolay Hovhannisyan was born in 1930 in Leninakan. Doctor of History (1968), Professor (1972), Honoured Scientist (2003), Correspondent Member of National Academy of Sciences of Armenia (2006). One of the founders and leaders  of the Institute of Oriental Studies  NAS Armenia, head of the Department of the Arab countries (1960-2002), founder of the Armenian  Arabic school. In 1984-1994 he was deputy director and in 1995-2006- director of the Institute of Oriental Studies NAS Armenia. In May 2003, according to the the decree of the President of the Academy of Sciences, doctor N. Hovhannisyan was appointed deputy Academician – Secretary of NAS Armenia. By his initiation and efforts there were established  Department of the Eastern-Asian studies  and the Department of the study of International and Regional Relations in the  Middle East. He played an active role in organization of the Center for Armenian Studies in the Cairo University.

Professor N. Hovhannisya  since 2006  is the adviser of  the director of the Institute of the Oriental Studies and the Head of the Department of International and Regional Relations in the the Middle East, since 2007 also adviser of the Head of Drastamat  Kanayan Institute for National Strategic Studies , Ministry of Defense, Republic of Armenia. 

Professor N. Hovhannisyan contributed much in development of world Arabic studies. For a long period in the center of his scientific interests were such conceptual problems as the study of  History of Arab countries and peoples of the Middle East, National-Liberation Movements and Formation of independent Arab states, International, Regional and Inter-Arab relations, Political Islam, Ethnopolitical conflicts and the Nagorno-Karabakh problem, the Armenian genocide, Armenian-Arab relations. He was one of the first scientists who undertook the study of national-liberation movements in the Arab East, devoting seven volumes to that problem. Among them “National-Liberation Struggle in Lebanon”(Yerevan, 1967, in Armenian; Beirut, 1974, in Arabic), “Formation of the Syrian Independent Republic” (Moscow, 1968, in Russian), “National-Liberation Movement in Iraq (1918-1958)”, (Yerevan, 1976, in Russian), “The Lebanese Crisis and the Position of the Armenian Community of Lebanon (1975-1982)” (Yerevan, 1982, in Armenian).

Due to his services to the Arab science, the study of  inter-arab relations turned into an independent field of study of International relations. The result of it was his valuable monograph “Relations of the Iraqi Republic with the countries of the Arab East” (Yerevan, 1985, in Russian) and many other publications.

It is deserved  specially to mention the Doctor N. Hovhannisyan’s contribution in revealing of causes of contemporary activisation of Islam and working out of the essence of “political Islam”, in particular,  the essence of “Politisation of Islam and Islamisation of Policy”. This new approach was  reflected  in the collective monograph “Islam in political life of  the countries of the contemporary Middle East” (Yerevan, 1986, in Russian), prepared by the Armenian orientalists under the guidence of N. Hovhannisyan. Taking into account the N. Hovhannisyan’s contributions in the field of Islamic studies, he, by the decision of the Institute of Oriental  Studies of Academy of Sciences of the USSR, was appointed as coordinator of the Islamic studies in Armenia.

N. Hovhannisyan paid great attention at the study of main problems of the Second world war, including at the role of the Arab countries in origin of that war, a problem that usually was ignored by certain researchers. He came to the conclusion that the role of the Arab East was baselessly either minimised or ignored. These problems and new approach was reviewed by the outstanding Armenian arabist in his unique monographic study “The Policy of the Imperialistic Powers in the Arab East in the Second World War (1939-1945)” (Yerevan, 1980, in Russian). The N. Hovhannisyan’s new conception was recognized and supported many researchers, among them by the Iraqi historian Abu Gharib, Russian historian W. Gusarov and many others.

Among the monographic studies  of  N. Hovhannisyan  on Arab history of unique significance is his “History of Arab countries (VII century-2007)”, four volumes, (Yerevan, 2003-3007, in Armenian), a fundamental research study, result of a titanic work, which has not its analogs, even in Arab historiography. The specialists had qualified it as an classical study. It was awarded in 2007 Prize of the President of the Republic of Armenia In 2011 it was translated into Arabic and published in Haleb, arousing a real sensation.

Another importan field of studies for N. Hovhannisyan  are ethnopolitical conflicts, including the Karabakh problem. He devoted to the study of that very keen question five volumes, published in Russian, English and Italian in Armenia, USA, Italy. Among them: “The Karabakh Problem. The Thorny Road to Freedom and Independence” (In Yerevan and Venice in English, Rome, 2011, in Italian, the presentation of which took place in Rome, in Italian International Diplomatic Academy, 2011);  “Ethnopolitical  Conflicts in Transcaucasus: Their Roots and Solutions” Marylend University ( USA, 1997). 

In the center of the scientific interests of N. Hovhannisyan always were the different and actual problems of the Armenian Genocide. On those problems the Armenian scientist had published about 50 monographs and scientific articles in Armenia, Lebanon, Egypt, Syria. Among them we have to underline his unique, original and unprecedented monographic study “The Armenian Genocide-Armenocide. The Most Genocidal Genocide. In Ten Languages of the World: in English, French, Germany, Russian, Turkish, Japanese Hungarian, Armenian, Arabic, Persian”, later also in Korean and Romanian.  It was awarded in 2010  Diploma of the First Degree of the Ministry of Culture, Republic of Armenia, and so on. Due to this efforts largely was used a new term-“Armenocide” as a synonym to term “genocide” in case of the Armenian Genocide.

Doctor N. Hovhannisyan carried out studies together with the foreign partners. In 1985 he was invited by the Ministry of High Education of Syria and worked in the Universities of Damascus and Haleb, in 1989 by the invitation of the British Academy he studied the British foreign policy in the Middle East in the Universities of London, Oxford and Edinburgh and in the Royal Institute of International Relations (Chatham House), in 1993-1994 as a Fulbright fellow he worked in the George Washington University, Washington D.C., studying the USA policy in the Arab East, in 1995 in the Maryland University (USA), as well as  in the Institute of  the Public Policy after James Baker III, Rice University,Huston,  Texas, USA, etc.

The studies of doctor N. Hovhannisyan, the publication of his works in many languages in different countries of world: in England, USA, Germany, Russia, Italy, Turkey, Hungary, Japan, South Korea, Iran, Romania, Lebanon, Syria, Egypt etc., had brought him very wide fame as one of the outstanding contemporary scientist-arabists, specialist on International relations. And reflection of that phenomenon was his election as a member of several foreign Academies of Sciences and scientific societies: New York Academy of Sciences, “Ararat” International Academy of Sciences (Paris), International Academy of Sciences of National Security Problems (Moscow), Panarmenian Academy of Sciences of National Security Problems (Yerevan), International Academy of Sciences of Nature and Society (Germany), International Academy of Soul Unity of Peoples of the World (Moscow), as well as Syrian Society of the History of Arab Sciences, USA National Geographic Society, International Association of Genocide Scholars, Political Science Association of Armenia, and so on.

Doctor N. Hovhannisyan, as a famous scientist-orientalist was included in many official governmental delegations and  visited Lebanon, Syria, Iraq, Egypt, Libya, Jordan, Kuwait, India, China and other countries and took part in negotiations with the President of Iraq Ahmad Hasan al-Baqr, President of Syria Hafiz Asad, President of Lebanon Suleiman  Franjie and prime-minister Rashid Solh, Chairman  of the Palestine Liberation Organization Yasir Arafat, Minister of Defense and Chairman of the Revolution Council of Islamic Republic of Iran, special envoy of Imam Khomeini  Mustafa Chamran and leaders of other states.

He is a member of the Armenian part of Intergovernmental Commission of the Arab Republic of Egypt and the Armenian Republic, the Founder-Director of the Conflict Resolution Center of Armenia, President of the Armenian Atlantic Association. He was Vice-president of the Soviet-Arab Association of Friendship, Vice-president of society “USSR-Iraq”, member of Boards of societies “USSR-Lebanon”, “USSR-Yemen”, the President of the Armenian Society of Friendship and Cultural relations with Arab Countries, Vice-President of the Armenian Peace Committee,  etc.

Awarded Honorary Diploma of Academy of Sciences of Armenia, Movses Khorenatsi medal, “Vazgen Sarkisyan” and  “Armenian Armed Forces. 2002-2012” medals of Ministry of Defense of Armenia, “The Armenian Genocide” medal by the Government of Republic of Armenia, “Fridjof Nansen Memorial Medal”, “The Karabakh Movement Medal” (NKR), medal “Armenia-Egypt. Diplomatic Relations. 15 Years. Friendship and Cooperation”, etc.

Тhе International Biographic Center, Cambridge, England, rеcognized Doctor N. Hovhannisyan “The Leading Scientist.  2005”, “Outstanding Scientist” (2008/2009) and included him in the list “Top 100 Scientists” (2009).